ВарганаўВ. В., настаўнік гісторыі дуа «Ворнаўскі нпк дссш» І дуа «Гімнагія г п. Карма» Кармянскага раёна

1. 
   Першыя людзі на беларускіх землях рабілі прылады працы з:
   

2. Галоўная жывёліна, на якую палявалі першабытныя людзі ў час ледавіка, гэта:

а) мядзьведзь; б) мамант; в) паўночны алень; г) дзік.

3. Індаеўрапейцы прыйшлі на тэрыторыю нашай каріны:

а) 40 – 35 тыс. г. таму; б) 24 – 21 тыс. г. да н. э; в) 10 тыс. г. да н. э.; г) у канцы ІІІ – пачатку ІІ тыс. да н. э.

4. Жалезны век на тэрыторыі Беларусі пачаўся ў:

а) VІІ ст. да н. э.; б) Vст. да н. э. ; в) V ст. н. э.; г) VІІ ст. н. э.

5. Гарадзішчы з’явіліся ў:

а) раннім каменным веку; б) познім каменным веку; в) бронзавым веку; г) раннім жалезным веку.

6. Папярэднікамі славян на тэрыторыі Беларусі былі пераважна:

а) кельты; б) балты; в) вугра-фіны; г) германцы.

7. На думку вучоных, прарадзімай славян магла быць тэрыторыя:

а) поўдню Беларусі; б) поўдню Украіны; в) захаду Польшчы; г) Паволжжа.

8. Натуральны падатак, які збіралі князі з падуладнага насельніцтва – гэта:

а) чынш; б) даніна; в) пагост; г) верв.

9. Занятак, які адносіцца да вытворчай гаспадаркі – гэта:

а) рыбалоўства; б) збіральніцтва; в) паляванне; г) жывёлагадоўля.

10. “Трызна” – гэта абрад:

а) вяселля; б) вайсковых і спартыўных спаборніцтваў у гонар пасвячэння юнакоў у воіны; в) вайсковых гульняў і спартыўных спаборніцтваў у гонар нябожчыка; г) у гонар нараджэння дзіцяці.

11. 
    Першай дзяржавай на тэрыторыі Беларусі было:
    

12. Першая епархія на беларускіх землях узнікла ў:

а) Смаленску, б) Тураве, в) Полацку, г) Навагародку.

13. Самая ранняя рукапісная кніга на тэрыторыі Беларусі, што захавалася да нашых дзён, - гэта:

а) Тураўскае Евангелле, б) Полацкі летапіс, в) Іпацьеўскі летапіс, г) Астрамірава Евангелле.

14. Самая старажытная стаянка першабытных людзей на тэрыторыі Беларусі:

а) Бержыж Чачэрскага раёна, б) Юравічы Калінкавіцкага раёна, в) Кляевічы Касцюковіцкага раёна, г) Грэнск Кармянскага арёна.

15.Занятак па здабыванні мёду дзікіх пчол – гэта…

а) анімізм, б) бортніцтва, в) талака, г) фетышызм.

16. Надпіс на крыжы Лазара Богшы зроблены:

а) кірыліцай, б) глаголіцай, в) лацінка, г) рунічным пісьмом.

17. Міф пра Бялуна распавядае аб:

а) вынаходніцтва рамёстваў; б) стварэнне Сусвету; в) вынаходніцтва агню; г) з’яўленне няроўнасці ў грамадстве.

18. Печ-домніца выкарыстоўвалася дзеля таго, каб:

а) “варыць” жалезную руду; б) выплаўляць чыстае жалеза; в) рабіць сталь; г) ацяпляць дамы.

19. Горад Менск быў заснаваны на землях:

а) радзімічаў; б) валынян; в) крывічоў; г) драўлян.

20. Племянным цэнтрам радзімічаў было гарадзішча на месцы будучага:

а) Пінска; б) Гомеля; в) Берасця; г) Турава.

21. Усяслаў Брачыславіч стаў князем у Кіеве ў выніку:

а) перадачы ўлады з рук вялікага князя; б) паўстання гараджан; в) спадкаемства пасаду; г) захопу ўлады.

22. Асаблівасцю Тураўскай зямлі была:

а) поўная незалежнасць ад Кіева; б) наяўнасць буйных баярскіх вотчын; в) адсутнасць княжацкай улады; г) цесная сувязь з Кіевам.

23. У 1202 г. у Прыбалтыцы быў створаны ваенна-манаскі ордэн:

а) мечаносцаў; б) Лівонскі; в) Тэўтонскі; г) гаспітальераў.

24. Абшчына ва ўсходніх славян называлася:

А) задруга; б) гмін; в) пагост; г) верв.

25. Багіняй смерці ў продкаў беларусаў была:

1. 
   Асноўнымі супольнасцямі ўсходніх славян былі….;
   
2. 
   Радзімічы былі падпарадкаваны князем Алегам у… (годзе);
   
3. 
   Атрад узброеных і спецыяльна абучаных ваеннай справе воінаў называецца….
   
4. 
   Галоўнымі шляхамі ўзнікнення гарадоў на беларускіх землях былі: …, …, ….
   
5. 
   Пішчанцы “бегалі Воўчага Хваста” ў … (годзе).
   
6. 
   Сухапутны адрэзак гандлёвага шляху называецца …
   
7. 
   Першай манашкай на Беларускіх землях была…
   
8. 
   Рэлігійнае свята ў гонар Ісуса Хрыста – Збаўцы - …
   
9. 
   Свабоднае насельніцтва ў часы Русі насіла назву…
   
10. 
    Галоўнай прыкметай, якая аб’ядноўвае людзей у этнас з’яўляецца наяўнасць агульнай …
    
11. 
    У ∨І ст. славяне падзяліліся на наступныя дзве грцупы: …
    
12. 
    Асаблівасцю радзімічаў было тое, што у іх скроневых кольцах было … (колькі?) промняў.
    
13. 
    У ІХ ст. усходнія славяне выраблялі гліняны посуд на…
    
14. 
    Усходнія славяне верылі, што ўсе людзі з’яўляюцца унукамі…
    
15. 
    Землі радзімічаў з цягам часу былі падзелены паміж ….. (якімі?) княствамі.
    
16. 
    Працэс “паглынання” славянамі балтаў вучоныя начываюць …
    
17. 
    “Валатоўкі” – гэта…
    
18. 
    На думку аўтара “Аповесці мінулых гадоў” назва “радзімічы” паходзіць ад…
    
19. 
    Галоўнымі прыладамі працы пры ворыўным земляробстве былі: …, …
    
20. 
    Да прыходу славян на тэрыторыю Беларусі тут пражывалі…
    

1. 
   Самы старажытны горад Беларусі – Полацк.
   
2. 
   Летапіс “Аповесць мінулых гадоў” быў створаны манахам Нестарам.
   
3. 
   Тураўскія князі ў ХІ ст. часта займалі велікакняжацкі пасад у Кіеве.
   
4. 
   Брачыслаў быў апошнім князем, які ўладарыў ва ўсёй Полацкай зямлі. Пасля яго смерці дзяржава распалася.
   
5. 
   Славяне знаходзіліся на больш нізкім ўзроўні сацяльна-эканамічнага развіцця, чым балты.
   
6. 
   У Х – ХІІІ стст. ішоў працэс развіцця феадальнага ладу на беларускіх землях.
   
7. 
   Веча – гэта сход дарослых мужчын і жанчын, на якім вырашаліся важнейшыя справы.
   
8. 
   Самай вялікай групай славян на беларускіх землях былі крывічы.
   
9. 
   Самым вядомым і ваяўнічым сынам Усяслава Чарадзея быў князь Глеб Менскі.
   
10. 
    Самы старажытны мураваны помнік Беларусі – Спаская царква Ефрасіннеўскага манастыра.
    
11. 
    Друцкае, Віцебскае, Менскае і Лагожскае ўдзельныя княствы ў складзе Тураўскай зямлі.
    
12. 
    Раздробленасць беларускіх зямель доўжылася амаль 50 гадоў.
    
13. 
    Абрад пакланення мядзьведзю называўся камаедзіца.
    
14. 
    Першы полацкі князь-хрысціянін – Брачыслаў.
    
15. 
    Палітычная раздробленасць на беларускіх землях наступіла ў ХІІІ ст.
    
16. 
    Дрыгавічанкі насілі дротавыя кольцы розных памераў.
    
17. 
    На вечы ва ўсходніх славян вырашаліся толькі пытанні вайны і міру.
    
18. 
    У міфах і паданнях усходніх славян маглі захавацца водгукі падзей, якія адбываліся ў сапраўднасці.
    
19. 
    Усходнеславянскія жанчыны ў Раннім сярэдневякоўі павінны былі ўмець ткаць і прасць.
    
20. 
    Навагародак і Ваўкавыск узніклі ў канцы ХІІ ст.
    

1. 
   На якія асобныя групы падзяляліся крывічы?
   
2. 
   Які горад быў самым старажытным на землях дрыгавічоў?
   
3. 
   Адкуль, на думку аўтара “Аповесці мінулых гадоў”, прыйшлі радзімічы?
   
4. 
   Якую старажытную назву меў Сож?
   
5. 
   З якой сур’ёзнай небяспекай сутыкнулася прыбалтыйскае насельніцтва ў пачатку ХІІІ ст.?
   
6. 
   У складзе якога княства знаходзілася Берасце з 1199 г.?
   
7. 
   Што такое “валатоўкі”?
   
8. 
   У якім горадзе радзімічаў была знойдзена берасцяная грамата?
   
9. 
   У якім горадзе Панямоння ў ХІІ ст. былі пабудаваныя тры мураваныя царквы і княжацкі палац?
   
10. 
    Пры якім князі быў пабудаваны Полацкі Сафійскі сабор?
    

12 3

45

Архітэктурныя помнікі: а – Полацкі Сафійскі сабор; б – Каложская царква ў Гродна; в – Камянецкая вежа; г – Царква св. Спаса ў Полацку; д – музейны комплекс “Бярэсце”.

(Адказы: 1 – г, 2 – а, 3 – б, 4 – д, 5 – в, ).
Выканайце практычныя заданні:

1. 
   Вызначце тры-чатыры найбольш важныя рысы першабытнага ладу:
   

2. Злучыце у адзін сказ, вылучаныя ў першым заданні, найбольш істотныя рысы, каб атрымалася вызначэнне паняцця “першабытнага ладу”.

3. Складзіце лагічны ланцужок, расставіўшы ў правільным лагічным парадку наступныя кампаненты:

а) расслаенне грамадства, з’яўленне багатых і бедных, узнікненне сутычак і войнаў, будаўніцтва гарадоў; б) удасканальванне прыладаў працы і вытворчай гаспадаркі; в) назапашванне запасаў у асобных сямей; г) з’яўленне лішкаў прадуктаў; д) узнікненне магчымасці прысваення.

4. Напішыце, якія прадметы, адлюстраваныя на малюнках, адносяцца да рамяства: а) кавальскага; б) ювелірнага; в) ганчарнага; г) гарбарнага; д) бандарнага.

б) зрабіце карта-схему “Асноўныя напрамкі засялення тэрыторыі Беларусі славянамі”; падумайце, з якімі плямёнамі прыйшлося пры гэтым узаемадзейнічаць славянам у Раннім сярэдневякоўі?

в) на аснове знаёмства з картай вызначце геаграфічнае становішча Полацкай зямлі ў перыяд яе найвышэйшага росквіту. Як вы лічыце, ці можна Полацкую зямлю назваць марской дзяржавай?

6.Вызначце, каму прысвечаны і дзе знаходзяцца помнікі, паказаныя на выявах
1. 2. 3

4. 5.

6. 7. 8.
(Адказы: 1 – Кірылу Тураўскаму, г. Тураў; 2 – Еўфрасінні Полацкай, г. Полацк; 3 – Усяславу Чарадзею, г Полацк; 4 – Рагнедзе і Ізяславу, г. Заслаўе; 5 – заснавальнікам Полацка, г. Полацк; Кірылу Тураўскаму, г. Гомель 6 – Кірылу Тураўскаму, г. Гомель; 7 – Ефрасінні Полацкай, г. Мінск, 8 - помнік заснавальніку горада - князю Барысу; Стары Барысаў.)

7. Складзіце віктарыну (да 10 пытанняў) на тэму “Жыццё і дзейнасць рэлігійных асветнікаў у ХІІ ст.”.

8. Падбярыце дадатковую літаратуру па тэме “Полацкае княства ў ІХ – ХІ стст.”

9. Складзіце гістарычны партрэт аднаго з гістарычных дзеячаў (на выбар) Беларусі Х – першай паловы ХІІІ стст.

10. Выкарыстоўваючы дадатковыя крыніцы, падрыхтуйце паведамленне па тэме “Крыж Ефрасінні Полацкай: гісторыя і лёс”.
Пазнайце гістарычных дзеячаў:

1. 
   “Тры жыцці” пражыла – за бацьку і родных братоў…
   

У келлі манаскай спачыўшы, адправілась у вечнасць вякоў,

І Полацку роднаму сына пакінула – князя Ізяслава.

(Рагнеда)

2. 
   “Бацька, ты тут ужо не адзін!” – з мячом за маці устаў,
   

Наш слаўны…

3. 
   “Уладар рогу”, што “прыйшоў з-за мора”,
   

У канцы ж жыця ён зведаў шмат-шмат гора,

Застаўшысь “першым князем” у памяці вякоў.

(Рагвалод)

4. 
   “Людзям чыніў суды”,
   

Наш славуты князь – “чарадзей”,

Дзяржаве і народу дабрадзей.

(Усяслаў Чарадзей)

5. 
   Ад замужжа ў 12 год у манастыр уцякла,
   

У канцы жыцця ў Ерусалім пайшла

Унучка слаўнага Усяслава…

(Ефрасіння).

6. 
   “…наехаў на полк з мячом і мужна біўся, і пахваліў яго князь…”.
   

7. 
   “…ад яго і тураўцамі празваныя.”
   

8. 
   “Славянскі Залатавуст”.
   

9. 
   Князёўна адказала князю Уладзіміру: “Не хачу разуці рабыніча, а Яраполка хачу”.
   

10. 
    “…арол, лунаючы ў небе, праляцеў ад захаду да ўсходу і, нібы прамень сонечны, прасвяціўшы ўсю зямлю Полацкую”.
    

1 –пачатак княжання Усяслава Чарадзея ў Полацку; 2 – княжанне ў Тураве Юрыя Яраславіча; 3 – першая згадка пра Полацк у пісьмовых крыніцаў; 4 – заснаванне Рыгі; 5 – бітва на Нямізе; 6 – заснаванне Тураўскай епархіі; 6 – уварванне на Берасцейшчыну мангола-татараў; 7 – першая згадка пра Гомель у гістарычных крыніцах; 8 – паланенне Рагнеды Уладзімірам; 9 – першыя летапісныя звесткі пра Тураў; 10 – будаўніцтва ў Полацку Сафійскага сабору.

1. 
   Рэлігія ўзнікла таму, што старажытныя людзі не ўмелі правільна растлумачыць і зразумець многія з’явы навакольнага свету.
   
2. 
   Акрамя земляробства, славяне займаліся жывёлагадоўляй, рамяством, паляваннем, рыбнай лоўляй, рамяством, таму што ў іх было шмат вольнага часу.
   
3. 
   Славяне плацілі даніну князю, таму што баяліся яго ўзброенай дружыны.
   
4. 
   Беларускі горад ІХ – ХІІІ стст. – гэта ўмацаванае паселішча рамеснікаў і гандляроў.
   
5. 
   Раздробленасці беларускіх гарадоў магло б і не быць, калі б князі былі людзьмі памяркоўнымі і згаворлівымі.
   
6. 
   Полацкая зямля з’яўлялася дзяржаўным утварэннем усходніх славян на тэрыторыі Беларусі Х – ХІ стст.
   
7. 
   У ХІІ – ХІІІ стст. сярод насельніцтва беларускіх зямель ішоў працэс хуткага распаўсюджвання хрысціянства.
   
8. 
   Распаўсюджванне хрысціянства садзейнічала развіццю пісьменнасці і адукацыі.
   
9. 
   У ХІІ – ХІІІ стст. беларускія гарады былі цэнтрамі развіцця культуры, рамяства і гандлю.
   
10. 
    Балцкія плямёны знаходзіліся на больш высокім узроўні грамадскага развіцця, чым усходнія славяне.
    

1. 
   Што адбывалася на тэрыторыі Галіі ў той час, калі толькі пачалася славянская каланізацыя беларускіх зямель?
   
2. 
   Як называлася Франкская дзяржава, калі закончылася рассяленне слявянскіх плямёнаў на тэрыторыі Беларусі?
   
3. 
   Якія рэлігіі былі ў франкаў, арабаў і славян ў VІІІ ст.?
   
4. 
   Якія дзяржавы існавалі на тэрыторыі Беларусі ў той час, калі Атон І абвясціў аб стварэнні Свяшчэннай Рымскай імперыі?
   
5. 
   Назавіце сучаснікаў у беларускіх землях:
   

6. Што адбывалася ў беларускіх землях у часы:

а) першага крыжовага паходу; б) утварэння Другога Балгарскага царства; в) узяцця крыжакамі Канстанцінопаля; г) стварэння першых універсітэтаў у Еўропе; д) прыняцця Вялікай хартыі вольнасцей ў Англіі.
Запаўненне гістарычных табліц

1. 
   асноўныя супольнасці ўсходніх славян на тэрыторыі Беларуі:
   

б) параўнайце дзейнасць Усяслава Чарадзея і Глеба Усяславіча:

1. 
   Чаму рассяленне ўсходнеславянскіх плямёнаў на тэрыторыі Беларусі і іх пастаяннае пражыванне здзяйснялася ўздоўж буйных рэк?
   
2. 
   Чаму ва ўсходніх славян былі распаўлюджаныабрады спальвання цела нябожчыка з некаторымі рэчамі і здабывання “жывога агню”?
   
3. 
   Чаму Усяслаў Чарадзей, які ў выніку паўстання кіеўлян быў абвешчаны вялікім князем кіеўскім, не застаўся на кіеўскім пасадзе і вярнуўся ў Полацк?
   
4. 
   Што паказана на малюнках? Аб якіх культурных з’явах сведчыць высечанае на камянях:
   

(Адказы:славутыя “рагвалодавы камяні”, адлюстравана развіццё пісьменнасці і пашырэнне хрысціянства).

5. 
   Якія культурна-гістарычныя падзеі і працэсы адлюстраваны на малюнках?
   

в)г)

6. Што адлюстравана на малюнках?

а) б)

в) г) д)

е)

ё)ж)

з)

і)

7. 
   Перад Вамі выява жылля жыхара Навагародка ХІІІ ст. Каму, на вашу думку, магло належыць такое жыллё? Якія магчымыя вывады мы можам зрабіць, гледзячы на
   

7. 
   Чаму большасць назваў беларускіх гарадоў паходзяць ад назваў рэк?
   
8. 
   Чаму менавіта кавальская справа першай вылучылася ў асобнае рамяство?
   
9. 
   На беразе Дняпра знойдзена больш за ўсё манетных скарбаў (пры гэтым пераважалі арабскія дыхрэмы і заходнееўрапейскія дынарыі). Аб чым сведчыць гэты факт?
   

“… Бо плямёнамі гэтымі, склавінамі і антамі, не кіруе адзін чалавек, але спрадвеку жывуць яны ў народаўладдзі, і таму ў іх выгадныя і нявыгадныя справы заўсёды вядуцца разам. А таксама аднолькава і астатняе, можна сказаць, усё ў тых і ў іншых, і ўсталявана здаўна ў гэтых варвараў. <…>А жывуць яны ва ўбогіх хацінах, размяшчаючыся далёка адзін ад аднаго і кожны змяняючыяк мага часцей месца селішча. Уступаючы ж у бітву, большасць ідзе на ворагаў пешымі, маючы невялікія шчыты ў руках, панцыра ж ніколі на сябе не апранаюць;некаторыя ж не маюць на сабе ні хітона, ні грубага плашча… Ёсць у тых і іншых і адзіная мова, цалкам варварская. Ды і знешне яны адзін ад аднаго нічым не адрозніваюцца, бо ўсе яны і высокія, і вельмі рудыя, целам жа і валасамі не занадта светлыя і не рудыя, не зусім схіляюцца і да чарноцця, але ўсе яны ледзь чырванаватыя. Спосаб жыцця іх грубы і непатрабавальны… Ды і імя здаўна ў склавінаў і антаў было адно. Бо і тых і іншых спрадвеку называлі “спорамі”, як раз з-за таго, думаю, што яны засяляюць краіну, раскінута размясціўшы сваё жыллё. Менавіта таму яны і займаюць шырокую зямлю: бо яны размяшчаюцца на большай частцы іншага берага Істра [Дунаю]”. (Прокопий Кесарийский. История войн// Свод древнейших письменных известий о славянах. – 2-е изд., испр. – М., Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 1994. – Т. І ( І – VІ вв.). С. 183, 185.)

1. 
   Ці склалася ў славян у VІ ст. моцная цэнтральная ўлада альбо дзяржава?
   
2. 
   Як, паводле аўтара дакумента, выглядалі славяне?
   
3. 
   Як вы мяркуеце, чаму славяне часта мянялі месца сваіх селішчаў?
   
4. 
   Знайдзіце ў тэксце сведчанні таго, што склавіны і анты мелі агульнае паходжанне.
   
5. 
   Якія ў тэксце маюцца сведчанні аб месцазнаходжанні прарадзімы славян?
   

1. 
   “…Затрубілі тады, склікаючы на збор, і было сказана, што Інгігерд княгіня жадае размаўляць з конунгамі і іх дружыннікамі. І калі сабраліся, убачылі ўсе, што Інгігерд княгіня – у дружыне Эймунда конунга і нарманаў. Было абвешчана ад імя Варціслава конунга, што княгіня будзе ўладкоўваць мір…”
   
2. 
   “… У лета 6575 [1067]. Падняў раць у Полацку Усяслаў, сын Брачыслава, і заняў Ноўгарад. Трое ж Яраславічаў, Ізяслаў, Святаслаў, Усевалад, сабраўшы вояў, пайшлі на Усяслава ў люты мароз. І падышлі да Менска, і мяняне зачыніліся ў горадзе. Браты ж гэтыя ўзялі Менск і перабілі ўсіх мужоў, а жанчын і дзяцей захапілі ў палон і пайшлі да Нямігі, і Усяслаў пайшоў супраць іх.”
   
3. 
   “…На Немизе снопы стелють головами, молотятъчепихаралужными, на тоцеживотъ, кладутъ, веють душу отътела.
   

4. 
   АБ РАПТОЎНАЙ СМЕРЦІ КАРАЛЯ УЛАДЗІМІРА. Пасля свята Уваскрасення Гасподня эсты паслалі да караля Полацкага Уладзіміра просьбу, каб ён прыйшоў з войскам і асадзіў Рыгу, а супраць ліваў і летаў, а таксама замкнуць гавань у Дзюнэмэндзе. І спадабалася каралю задумка вераломных, якія заўсёды імкнуліся разбурыць Лівонскую царкву, і, паслаўшы ганцоў у Руцію і Літву, ён склікаў вялікае войска з рускіх і літоўцаў. І калі ўсе ўжо сабраліся і былі ўжо гатовыя, і кароль збіраўся падняцца на карабель, каб адправіцца з імі, ён раптам зваліўся і выпусціў дух, памёршы смерцю нечаканай і негаданай, а ўсё войска яго разыйшлося і вярнулася ў свае замлі”.
   
5. 
   “…Добра жа, браты, і вельмі карысна разумець нам Святога пісання сэнс: гэтае і душу робіць цнатлівай, і да пакоры накіроўвае розум, і сэрца на імкненне да дабрадзейнасці завастрае, і самога чалавека робіць удзячным, і на нябёсы да Божых запаветаў думку накіроўвае, і да духоўных спраў цела ўмацоўвае, і грэбаванне да гэтага зямнога жыцця, і багацця, і славы дае, і ўсе жыццёвага міру смуткі адводзіць…”.
   
6. 
   “Ад Сцяпана да Няжылы. Калі ты прадаў адзенне, то купі мне жыта на 6 грыўняў. А калі чаго не прадаў, то прышлі мне ў наяўнасці. Калі не прадаў, то, будзь ласкаў, купі мне жыта”
   

• 
  “Дзённік купца, які хадзіў па хляху з варагаў у грэкі”
  
• 
  “Ліст ад імя …. да..”
  
• 
  “Адзін дзень з жыцця…” (аповяд вядзецца ад імя любога персанажу).
  
• 
  “У келлі манашкі…”.
  
• 
  “У слаўным горадзе Полацку…”.
  
• 
  “Славутыя асветнікі Беларусі”.
  
• 
  “У святой Сафіі Полацкай”.
  
• 
  “Устаўная грамата гораду”
  

1. 
   Які ўплыў на фармаванне рэльефу Вашай мясцовасці аказаў ледавік?
   
2. 
   Якія вядомыя археалагічныя помнікі (стаянкі першабытнага чалавека) знойдзены ў Вашай мясцовасці?
   
3. 
   У склад якіх дзяржаў (княстваў) уваходзілі Вашы землі ў Х – ХІІ стст?
   
4. 
   Якія плямёны пражывалі ў Вашай мясцовасці?
   
5. 
   Узгадайце дату першай пісьмовай згадкі пра Ваш горад ( альбо бліжэйшы да Вас горад).
   
6. 
   Складзіце віктарыну (альбо крыжаванку) па тэме “Наш край у Раннім і Высокім сярэдневякоўі” (10 – 15 пытанняў).
   

1. 
   Аповесь мінулых гадоў: Старонкі летапісу. – Мінск, 1999.
   
2. 
   Арлоў, У. А. Таямніцы полацкай гісторыі / У. А. Арлоў. – Мінск: “Беларусь”, 1994. – 464 с.
   
3. 
   Арлоў, У. А. Адкуль наш род. Апавяданні з гісторыі Беларусі для малодшых школьнікаў / У. А. Арлоў. – Вільня: “Наша Будучыня”, 2003. – 128 с.
   
4. 
   Бутрамееў, У. Вялікія і славутыя людзі беларуская зямлі./У. Бутрамееў. – Мінск: “Беларуская энцыклапедыя”, 1995. – 128 с.
   
5. 
   Варганаў, В. Алімпіяды па гісторыі: з вопыту работы/ В. Варганаў. – Карма: аддзел адукацыі Кармянскага райвыканкама, 2011. – 64 с.
   
6. 
   Варганаў, В. Алімпіяда па гісторыі ў сельскай школе / В. Варганаў// Берарус. гіст. часоп. – 2008. - № 10. – с. 65 – 67.
   
7. 
   Варганаў, В. Матэрыялы для правядзення школьных алімпіяд па гісторыі / В. Варганаў// Берарус. гіст. часоп. – 2008. - № 11. – с. 61 – 70.
   
8. 
   Дакументы і матэрыялы па гісторыі Беларусі ў сярэднія вякі (VІ – ХV стст.). – Мінск, 1998.
   
9. 
   История, 6 класс: рабочая тетрадь: пособие для учащихся общеобразовательных школ с рус. Языком обучения / В. А. Федосик [и др.]. – Минск: Аверсэв, 2010. – 189 с.: ил. – (рабочие тетради).
   
10. 
    Прокопий Кесарийский. История войн// Свод древнейших письменных известий о славянах. – 2-е изд., испр. – М., Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 1994. – Т. І ( І – VІ вв.). - с. 183, 185.
    
11. 
    Цемушаў, С. М. Беларускія землі ад старажытнасці да сярэдзіны ХІІІ ст.: 6-ты кл.: дапам. для вучняў агульнаадукацыйных устаноў з белар. і рус. мовамі навучання / С. М. Цемушаў. – Мінск: АСАР, 2010. – 196 с. – (Гісторыя Беларусі. Факультатыўныя заняткі).
    
12. 
    Цемушаў, С. М. Гісторыя Беларусі ў 6 класе: вучэб.-метад. дапам. для настаўнікаў ўстаноў адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. / С. М. Цемушаў. – Мінск: Адукацыя і выхаванне, 2011. – 144 с.
    
13. 
    Чарняўскі, М. М. Ілюстраваная гісторыя старадаўняй Беларусі: Першабытны перыяд / М. М. Чарняўскі. – Мінск: Выд. Цэнтр БДУ, 2003. – С. 126 – 127.
    
14. 
    Чаропка В. Імя ў летапісе / В. Чаропка. – Мінск: “Полямя”, 1994. – 560 с.
    
15. 
    Штыхаў, Г. В. Ажываюць сівыя стагоддзі / Г. В. Штыхаў. – Мінск: Народная асвета, 1982.
    
16. 
    Штыхов, Г. В. История Беларуси с древнейших времен до середины ХІІІ в. 6 класс: поурочные разработки / Г. В. Штыхов, В. В. Ракуть, С. В. Панов. – 2-е изд. – Минск: Аверсэв, 2012. – 159 с. – (Библиотека учителя).