Уводзіны ў курс. Гістарычныя ўмовы ўзнікнення новай беларускай літаратуры. Перыядызацыя новай беларускай літаратуры

Раман-хроніка «Віленскія камунары» (1931 – 1933) належыць да най­больш значных дасягненняў усёй беларускай літаратуры. Гэта раман пра народ і гісторыю. Гарэцкі імкнуўся адшукаць вытокі сацыяльных, грамад­скіх працэсаў і з’яў духоўнага плану ў гістарычным быцці народа, асэнсоў­ваючы гісторыю не як стыхію, а як складаны працэс, падначалены пэўным законам. Паглыбляючыся ў рэальнасць, у псіхалогію герояў, аўтар аднача­сова спасцігаў і аб’ектыўныя законы гісторыі. Пераканаўчае мастацкае ўва­сабленне думкі пра чалавека працы, пра народ як актыўнага творцу жыц­ця – значнае ідэйна-эстэтычнае дасягненне аўтара рамана.

Апавяданне ў рамане вядзецца ад імя галоўнага героя – сялянскага сына Мацея Мышкі, які з’яўляецца сапраўды эпічным героем, трапляе ў кола важных грамадскіх падзей на скрыжаванні шляхоў, па якіх рухалася гісторыя. У адпаведнасці з жыццёвай праўдай у рамане-хроніцы паказана, як невычэрпныя сілы народа выліваюцца ў стыхійны пратэст. І прадзед Мацея Мышкі, і яго дзед – волаты духу, але іх пратэст «няспелы».

Героі М. Гарэцкага, што важна для разумення ідэйна-філасофскай канцэпцыі рамана, нясуць у сваёй свядомасці вопыт мінулага, вопыт сацы­яльны, – гэтая думка выражаецца праз характары герояў, іх учынкі, робячы герояў не вобразамі-сімваламі, а пакідаючы іх жывымі людзьмі.

Назва рамана звязана з правобразам новага тыпу ўлады, гэта імкнен­не паказаць сваіх герояў і іх барацьбу ў адпаведнасці з гістарычным міну­лым.

«Камароўская хроніка» ўзнікла з жадання М. Гарэцкага яшчэ ў па­чатку 1920-х гг. напісаць хроніку адной сям’і ад прыгонніцтва да нашых дзён. Праз гісторыю сям’і, фактычна, павінна была адлюстравацца змена ўсяго ладу жыцця Беларусі: гаспадарчага, палітычнага, ідэалагічнага, культур­нага, бытавога. На падставе багатага фактычнага матэрыялу (перапіска з роднымі, звесткі бытавога, этнаграфічнага, гаспадарчага характару, запіскі легенд і паданняў) аўтар стварыў панараму жыцця, дзе адлюстраваны быт беларускай працоўнай вёскі, сацыяльныя, маральныя канфлікты: вайна, рэ­валюцыя, трагедыя жыцця сялянства. Твор застаўся незакончаны ў сілу не­спрыяльных абставін.

Пісьменнік-навеліст, драматург, таленавіты даследчык гісторыі літа­ратуры, крытык, публіцыст, фалькларыст. Ад маці запісаў больш за трыста народных песень і выдаў іх асобным зборнікам. Аўтар «Гісторыі беларус­кай літаратуры». Драматычныя творы пісьменніка наватарскія па сваім змес­це, бо адлюстроўваюць вобраз не толькі селяніна, але і разбуджанага рэва­люцыяй чалавека-рамесніка, рабочага. Гэты герой з’яўляецца сцвярджаль­нікам гуманістычнага пачатку творчасці М. Гарэцкага.

Як перакладчык аўтар выявіў сябе ў мастацкім перакладзе апавядан­няў М. Горкага «Чалкаш», «Канавалаў», «Гарэзнік», рамана А. Фадзеева «Разгром» і інш. Прымаў удзел у перакладзе артыкулаў У. Леніна да трэ­цяга тома яго збору твораў у дванаццаці тамах.
3. Слоўнік паняццяў

Апокрыф	ад гр. «apokryphos» – тайны; 1) у хрысціянскіх і інш. рэлігіях старажытныя кнігі, змест якіх не зусім супадаў з афіцыйнымі веравучэннямі; 2) у літаратуры – творы з біблейскім сюжэтам.
Прыпавесць	разнавіднасць літаратурнага твора з глыбока павучальным філасофскім зместам.

Літаратура

3.   Беларуская літаратура ХІХ стагоддзя: хрэстаматыя / С.Х. Александро­віч [і інш.]; пад рэд. С.Х. Александровіч. – Мінск: Выш. шк., 1971. – 373 с.

4.   Беларускія пісьменнікі: бібліяграфічны слоўнік: у 6 т. / рэдкал.: Б. Са­чанка (гал. рэд.) [і інш.]. – Мінск: БЭ імя Броўкі, 1992 – 1995. – 6 т.

5.   Бугаёў, Д.Я. Максім Гарэцкі: манаграфія / Д.Я. Бугаёў. – 2-е выд. – Мінск: Беларуская навука, 2003. – 239 с.

6.   Вашко, Л. Гістарызацыя свядомасці: беларуская літаратура і беларуш­чына на пачатку ХХ стагоддзя: навуковая публіцыстыка / Л. Вашко. – Мінск: Б.и., 1997. – 151 с.

7.   Гісторыя беларускай літаратуры: у 4 т. / рэдкал.: У.В. Гніламёдаў (гал. рэд.) [і інш.]. – Мінск: Бел. навука, 2003. – 583 с.

8.   Гніламёдаў, У.В. Янка Купала: жыццё і творчасць / У.В. Гніламёдаў. – Мінск: Бел. навука, 2002. – 238 с.

9.   Жураўлёў, В.П. У пошуку духоўных ідэалаў: на матэрыяле беларускай літаратуры ХІХ – пачатку ХХ стст. / В.П. Жураўлёў; пад рэд. У.В. Гні­ламёдава. – Мінск: Бел. навука, 2000. – 191 с.

10. Лазарук, М.А. Гісторыя беларускай літаратуры: ХХ стагоддзе (20 – 50-я гады) / М.А. Лазарук, А.А. Семяновіч; пад рэд. М.А. Лазарука. – Мінск: Выш. шк., 2000. – 511 с.

11. Лойка, А.А. Гісторыя беларускай літаратуры. Дакастрычніцкі перыяд: вучэбны дапаможнік для філалагічных факультэтаў ВНУ. Ч. 1 / А.А. Лойка; пад рэд. Ю.С. Пшыркова. – Мінск: Выш. шк., 1977. – 304 с.

12. Майхрович, А.С. Янка Купала и Якуб Колас: вопросы мировоззрения / А.С. Майхрович; под ред. В.М. Конон. – Минск: Наука и техника, 1982. – 246 с.

13. Мішчанчук, М.І. Беларуская літаратура ХХ ст.: вучэбны дапаможнік / М.І. Мішчанчук, І.С. Шпакоўскі. – Мінск: Выш. шк., 2001. – 352 c.

14. Мушынская, Т.Ф. Беларуская літаратура 20 – 30-х гадоў / Т.Ф. Мушын­ская. – Мінск: Нар. асвета, 1994. – 160 с.

15. Навуменка, І.Я. Змітрок Бядуля: навуковае выданне / І.Я. Навуменка. – Мінск: Навука і тэхніка, 1995. – 144 с.

16. Навуменка, І.Я. Максім Багдановіч / І.Я. Навуменка. – Мінск: Бел. навука, 1997. – 141 с.

17. Пратасевіч, М.І. Пуцявінамі Коласа / М.І. Пратасевіч. – Мінск: Універ­сітэцкае, 2002. – 24 с.

18. Пшыркоў, Ю.С. Летапісец свайго народа: жыццёвы і творчы шлях Яку­ба Коласа / Ю.С. Пшыркоў. – Мінск: Навука і тэхніка, 1982. – 367 c.

19. Старычонак, В.Д. Беларуская літаратура / В.Д. Старычонак. – Мінск: Выш. шк., 1998. – 350 с.

20. Чыгрын, І.П. Паміж былым і будучым: проза Максіма Гарэцкага / І.П. Чыгрын. – Мінск: Навука і тэхніка, 1994. – 168 с.

21. Янушкевіч, Я.Я. За архіўным парогам: беларуская літаратура ХІХ – ХХ стст. у святле архіўных пошукаў / Я.Я. Янушкевіч. – Мінск: Маст. літ., 2002. – 381 с.

22. Ярош, М.Р. Пясняр роднай зямлі: жыццё і творчасць Янкі Купалы / М.Р. Ярош. – Мінск: Навука і тэхніка, 1982. – 344 с.