XIV
БАЛАДА ПРА ЛЕАПАРДА БЕЗ ІМЯ І ПРА БЕЛУЮ ЛАЙКУ, ІМЯ ЯКОЙ - АМУР
Пасля вячэры яны не спяшаліся ісці ў хату. Было душна, а тут, знадворку, хаця можна было дыхаць.
- А вось возьмем ды ўсю ноч і праляжым тут, - сказала яна.
Ён кіўнуў галавою.
- Калі не спаць, то тут лепей.
- Там задыхнуцца можна. А калі дзверы адчыніш, то бандзюга той хіба пасаромеецца і ў хату залезці?
Севярын моўчкі згадзіўся. У душы ён баяўся паўтарэння начных кашмараў. А раптам - зноў? Раптам не памаглі яе словы, вочы, дотыкі? Але ўголас ён сказаў:
- Тут, прынамсі, вогнішча ў тваіх вачах адбіваецца. І зоры.
- Я табе пакажу... зоры. Пірат!
Будрыс засмяяўся.
- А ён сёння возьме ды не прыйдзе, - сказала яна. - Абрыдла вось яму, ды і ўсё. А калі і прыйдзе - ты яго заб'еш. Такога - можна, раз ён знахабіўся ды людзей пільнуе.
- Забіць? Яго? Ды ты што?! Я каго хочаш заб'ю, толькі не яго.
Ён нізавошта не забіў бы цяпер гэтага леапарда.
- Я разумею, - сказала яна. - Гэта леапард звёў нас, праўда?
- Праўда. Зрабіў з нас адно.
І гэта было так. Смерць, што хадзіла навокал па джунглях, нечакана нарадзіла каханне, жыццё. Магчыма, уратавала ад усяго цёмнага, што вартуе чалавека, што столькі часу стаяла і чакала, пакуль ён, надломлены, упадзе.
...Яны ляглі каля вогнішча. Тое зырка шугала ўгору, жэрла галіны, сушняк, лаўжы. Але яны нарыхтавалі вялікую гару паліва, хапіла б і на дзве ночы.
Чырвань разлівалася па ствалах і кронах дрэў. Часам у гэтай барве высока над зямлёй ляцелі вавёркі-ляцягі. Планіравалі, мянялі свой паветраны шлях. Нешта цягнула іх да вогнішча, і яны, павіснуўшы на ствале дрэва або апусціўшыся на сук, камянелі. Вялізныя, чорныя з чырвонай іскрачкай - ад агню - вочы цікаўна разглядалі дваіх незразумелых, што прымасціліся ўнізе, ля дзівоснага жоўта-чырвонага жывога хмыза.
Варта было варухнуцца, і звярок паводзіў круглай тупаносай галоўкай, зрываўся з месца і ляцеў у змрок.
Яны ляжалі і гаварылі аб зорах. Паступова размова згасла. Моўчкі ляжаць было лепей. Ляжаць і адчуваць цеплыню побач, адчуваць рукою плячо, адчуваць сэрцам усёпранікальны спакой зорнага неба, джунгляў, кедраў, гор, агню, усёй зямлі, якая да апошняй жылкі належала ім. Яму і той, што была поруч. Не было нічога лепей за яе і за гэтую ноч і гэты свет.
Ён раптам адчуў спіною нейкі трывожны холад. Не гук, не пах, не струмень паветра, а менавіта нешта нематэрыяльнае. Як быццам нехта глядзеў яму ў патыліцу.
Мужчына скасіў вочы і зірнуў у той бок. Там нікога не было. Трапяткая мяжа барвы і цямноцця. Аніякага прызнаку чагосьці жывога.
«Што такое?» - вачыма спытала яна.
«Не ведаю», - таксама вачыма адказаў ён.
Трывога не праходзіла. Нейкі інстынкт прысутнасці, які, мабыць, быў у вышэйшай ступені ўласцівы напаўдзікім продкам і які аднавіўся ў яго за гэтыя дні.
Пляма святла звужалася. Севярын ляжаў, увесь унутрана напружаны. Прадчуванне паступова мацнела. Чалавек ужо нібы скурай ведаў, што нехта стаіць у цемры, што гэты нехта плаўна, як човен па вадзе, пасоўваецца да яго і як быццам зусім не варушыць членамі.
- Леапард!!!
І той нібы адказаў з цемры тым самым словам, захлынуўся, а пасля рыкнуў:
- Кх... леа-паррд!!!
На імгненне ўспыхнула вогнішча, і чалавек убачыў пляскатую галаву і злосную морду звера амаль ля самага агню.
Чалавеку было б нездабраваць, каб на пачвару не кінуўся Амур. Морду ў морду і зубы ў зубы.
Рык, хрыпенне. Два целы, што звіліся на траве. Белае і плямістае, ільснянае, усё ў пералівах мускулаў.
Віск, хрыпенне, рык, басавітае вуркатанне.
Велізарная пачварная кошка не паспела схапіць і пацягнуць сабаку. Будрыс выхапіў з полымя галавешку і шпурнуў яе ў звера. Узляцеў фантан іскраў, засмярдзела паленым. Дэманскі лямант раздзёр ноч... Гэта было неверагодна, але кошка не спалохалася агню, не адскочыла, не адказала нічым, акрамя рыку. І тады чалавек копнуў яе страшэнным выспяткам ніжэй мяккага азадка.
Звіўшыся ў клубок, леапард узвіўся ўгору, як мяч, закалаціўся ў паветры з шалёным екатаннем і рыкам, што рвалі, здаецца, барабанныя перапонкі.
Ён зваліў бы мужчыну з ног, але Амур паспеў учапіцца яму ў азадак, ірвануць і асадзіць на зямлю. Чалавек толькі на імгненне адчуў на твары павеў смуроднага дыхання, а адурэлая пачвара ўжо зноў кінулася на пса, насела на яго.
Гарлавым, страшным крыкам закрычала жанчына. Але чалавек ужо таксама быў звер. Нешта цёмнае, неразважлівае плесканулася з самых глыбіняў, калі ён пачуў гэты крык. Ён не баяўся, не разважаў, не думаў, ён адчуваў толькі чырвоны туман у вачах і салоны смак крыві ў роце.
Схапіўшы крывую цяжкую ламачыну, ён грудзьмі, жыватом, усім цяжарам свайго цела ўпаў на спіну леапарду, з дзікім сладастрасцем, скручанымі пальцамі левай рукі, захапіў і выкруціў шаўкавісты карак, а правай, у якой была доўбня, абрушыў на плоскую галаву звера скрышальны ўдар. І яшчэ адзін, з нечаканай, радаснай дрыготай. І яшчэ...
У гэты момант бабухнулі ў неба два снапы агню, два перуны.
Леапард, увесь абмяклы, выслізнуў з-пад чалавека і, падаючы, асядаючы, прынікаючы аслепленай галавою да зямлі, пакаціўся прэч ад агню, у цёмны начны лес.
Чалавек узняўся на ногі і кінуўся быў за ім, але стрымаўся, кінуўшы позірк на жанчыну. Уся збялелая, яна амаль непрытомна стаяла ля агню, і два ствалы дымелі ў яе руках.
І тады ён адчуў, што зубы ў яго выскалены, убачыў, што ўвесь ён заліты крывёй. Апусціўшы вочы, ён з цяжкасцю расціснуў пальцы і кінуў доўбню ў агонь.
- Прабач, - хрыпата сказаў ён. - Я не здолеў вытрымаць, калі ты закрычала. Я нібы адурэў.
- Ён параніў цябе? - варухнула белымі вуснамі яна.
- Не, гэта, напэўна, ягоная кроў.
- Я стрэліла б у яго, каб ты... раптам... не насеў... Божа, я і тут ледзь не стрэліла... О-о...
- Ясна, - назнарок грубавата сказаў ён. - Кожны разгубіўся б. Паглядзі, як там сабака.
Жанчына схілілася над Амурам, які, дрыжучы, залізваў раны.
- Кіпцюрамі падзёр. Досыць моцна, але, па-мойму, нічога. На плячы след зубоў. Трохі вышэй - і сонная артэрыя была б.
- Дастань перакіс для пляча. Астатняе сам заліжа.
Яны рухаліся машынальна, бы ў глухім тумане, бы ў сне. І толькі пасля, даглядзеўшы сабаку і сябе, здранцвела селі каля агню.
- Жах які, - праз зубы, праз пераціснутае горла выдушыла яна. - О Божа мой, які несамавіты жах! Чатыры звяры. Я не... здзівілася б, каб мы пачалі грызці.
Аддалося ў паветры глухое рыданне. І толькі тут мужчыну пачало трэсці. Ён схапіў яе і прыціснуў да сябе, з жахам думаючы, чым усё гэта магло скончыцца. Перарывістае дыханне штуршкамі вырывалася ў яго з грудзей. А ён прыціскаў яе, трымаў як мог моцна, нібы здарылася непапраўнае.
- Тады б я... і зусім... не даравала сабе, - глуха плакала яна. - За адны думкі... За ўсё.
Прыціхла ноч.
...Леапард не прыйшоў ізноў. Ён не прыходзіў і пасля. Сімвал усяго пачварнага і цёмнага, што ходзіць вакол нас, ён знік. Магчыма, пайшоў некуды ў джунглі, у нетры, у глушыню, далей ад чалавека, туды, дзе няма чалавечага жылля, дзе гэтае жыллё некаму бараніць.
XV
ПАКАЯННЫ ПСАЛОМ РАЗЛУКІ
Праз тыдзень машына везла іх горнай дарогай на прыстань: яго, яе і Амура. Дзянісаў аддаў сабаку, даведаўшыся аб тым, што адбылося ў тую ноч каля паляўнічай хаткі.
- Што зробіш? Не скажу, што не шкадую. Выключны пёс. Але ж вы цяпер накшталт крэўных братоў. Ён прыдбаў друга ў вас, вы - у ім. Такое не забываецца. Бярыце. А можа, яшчэ здарыцца і так, што вернецеся сюды. Вось і зноў усе разам. Дальбог, добра было б.
- Амура вазьму, - сказаў ніякавата Севярын. - А наконт астатняга - мне... нам жа яшчэ агледзецца трэба. Я вось зараз ва Ўладзівасток. Яна яшчэ на тры дні застаецца тут.
- Чаго? - няўхвальна спытаў Дзянісаў.
Вочы ягоныя глядзелі на Гражыну дапытліва, і зморшчынак вакол іх пабольшала.
- Справу не скончыла, - ціха сказала яна.
- Лухта, - сурова сказаў дырэктар. - Усіх хвастоў усё адно не выцягнеце, нешта застанецца. Працы тут - на стагоддзі. А вам трэба быць разам.
Уздыхнуў.
- Урэшце, як хочаце. Справа ваша. А толькі б я так не рабіў. Што далей?
- Я падрыхтую ўсё, - сказаў Будрыс. - Пакоцім спачатку да яе, разлічыцца яна з работай. Пасля паедзем да мяне і там усё абгаворым з бацькамі і вырашым...
Ён глядзеў на Гражыну. Яна слухала яго і не чула. А вочы сурова-сумна сачылі за яго вуснамі, нібы вывучалі іх і ўсё аблічча.
- ...ці варта мне кідаць месца. Загадзя ведаю - бой давядзецца вытрымаць страшэнны. Увогуле гэта падобна на здраду сябрам. Каб толькі жывым, то гэта яшчэ нічога.
- Генусь? - спытала яна.
Севярын моўчкі схіліў галаву.
- Я не буду ні на чым настойваць, не буду нічога дамагацца, - ціха ўсміхнулася яна. - Усё разумею.
Жаль працяў Будрыса ад адной гэтай сумнай усмешкі, вялікі жаль.
- Калі ты будзеш так усміхацца - я кіну ўсё, нават не заязджаючы дадому, - сказаў ён. - Гэта я так аб здрадзе. Кожны - гаспадар свайго жыцця. Генусь, каб мог, сам сказаў бы мне гэта. Ён быў надзіва чалавечны чалавек. Такіх цяпер няма.
Зноў паглядзеў на яе твар і сказаў Дзянісаву:
- Баюся, што мы і на самай справе хутка вернемся сюды. Прымеце?
- Я сказаў...
Дырэктар сеў на кукішкі, узяў у далоні галаву сабакі і пачаў глядзець у арэхавыя, залацістыя вочы.
- Амур, - сказаў ён. - Будзь разумнікам, Амур. Не думай, што я здрадзіў табе. Я табе толькі хлеб даваў. Гэты - мог заплаціць за цябе даражэй. Жыццём. Разумееш? Ды яшчэ тады якраз, калі яно ўжо не належала аднаму яму. І ты будзь яму верны. Чуеш, Амур? А ён будзе верны табе, як дагэтуль, будзе даваць табе хлеб, дах і пяшчоту. Добра будзе ставіцца да цябе. Не будзе біць.
У любога іншага гэта было б смешна. Толькі не ў Дзянісава. Севярын занадта добра ведаў яго стаўленне да ўсяго жывога... Акрамя таго, у пса дрыжалі плямістыя бровы.
Пёс... плакаў. Другі раз у жыцці бачыў гэта Будрыс, сам зараз гатовы зараўці.
- Не плач, Амур. Ну што, на самай справе... Што табе тут? Дождж, звяры дзікія. Табе гэтага і трэба? Ён з табою на паляванне хадзіць будзе. І памрэш ты ў яго ў доме сваёй смерцю. Усыпляць ён цябе не павязе, не той чалавек. Ён пра гадасць такую і не падумае нават. А я да цябе ў госці прыеду. Ну, бывай, Амур.
Сабака лізаў яму рукі. Доўга лізаў. Пасля адышоў і сеў ля Будрысавых ног.
- Севярын! - раптам амаль крыкнула яна. - Ды не рвіце ж вы мне сэрца! До ўжо. Бо я не вытрымаю.
- Да сустрэчы, браце, - сказаў Дзянісаў. - Харошы ты чалавек.
- Дый ты... дужа харошы чалавек.
Яны абняліся. Пасля грузавік крануўся з месца. Дзянісаў крэкнуў, махнуў рукою і пайшоў у дом.
...Сабака сядзеў у кабіне, побач з шафёрам. Паважна глядзеў наперад, бы развітваўся з мясцінамі, па якіх бегаў яшчэ шчанюком.
Мужчына і жанчына стаялі ў кузаве, успёршыся на кабіну.
- А можа, і сапраўды вернемся? - сказаў ён. - Гэта, па-мойму, найлепшае месца ў свеце.
- Але. Мне было тут лепш за ўсё ў жыцці.
- І мне.
- Мне было з табою заўсёды добра.
- І тады, калі вадаспад і ліяны?
- І тады.
- І пасля, у доме арнітолагаў?
- І тады.
- А лепей за ўсё?
- Хата. Калі з'явіўся леапард. І калі ён пайшоў. І заўсёды... Дзякуй.
Скалы, лясы і горы хутка скончыліся. Плылі, перамяшчаліся хрыбты, пакуль не закрылі сабою цясніну, вузкую дарогу ў падзь.
Шафёр гнаў машыну па беразе, проста па ўтрамбаваным пяску, па прыбойных лужынах - аж разляталася вада, - па жвіры, і ўсё ж даставіў іх на прыстань, калі да яе падыходзіў белы марскі катэр «Ізумруд».
- І ўсё ж, калі ты будзеш? Ну, супакой яшчэ раз.
- У суботу.
- Кінь, Амур. - Севярын убачыў, што сабака цягне яе за прыпол да катэра. - А як не будзе катэра? Паўтары мне.
- У сераду разам з катэрам запаведніка. - Вочы яе ўсміхаліся праз слёзы.
- Не трэба сонца праз дождж. Хай адно сонца, - папрасіў ён. - Пачнецца ж у сераду вечнае лета? Га? Бачыш, Амур, яна прыедзе. Кінь прыпол. Скажы нам, што прыедзеш.
Яна моўчкі затрэсла галавой.
...Катэр даў гудок. Яна прыціснулася да яго. Пасля з цяжкасцю адарвалася.
- Ідзі. Не сумуй гэты час... Моцны мой... Раз ты з кошкамі ваяваў... - нешта душыла яе. - Ну што з табой можа зрабіць нейкае там?.. Хай бы і самае кепскае.
І, узяўшы яго галаву ў далоні, не саромеючыся людзей на палубе, не звяртаючы ўвагі на цікаўных прыстанскіх баб, горка, страшна пацалавала яго ў вусны. Нібы ўсю душу ўклала ў адзін пацалунак.
Будрыс бачыў, як яна махала хусцінай, як пасля, уся сагнуўшыся, пайшла да машыны. На хвіліну яму захацелася скочыць за борт і паплысці да берага.
Цяжка, смяротна ён шкадаваў пасля, што не зрабіў гэтага.
Постаць на беразе знікла. Знікла машына. Знікла ўрэшце і прыстань.
І тут Севярына ўразілі нейкія страшныя, дзікія гукі...
...Гледзячы на бераг, усім целам падаўшыся да яго, гаротны, з несуцешным адчаем, як па нябожчыку, выў Амур.
...У суботу яна не прыехала. Будрыс, які чакаў яе на трэцім прычале, даведаўся, што «Ізумруд» прыйшоў з Тыгравай ва Ўладзівасток яшчэ ўчора, у пятніцу.
Ён засмуціўся, што давядзецца яшчэ некалькі дзён прабыць без яе, але ўвогуле ўспрыняў гэта як належнае. Не ведала. Спазнілася. Прыедзе ў сераду катэрам запаведніка.
Калі прыйшла серада, ён узяў Амура і пайшоў з Васілём Паўлавым сустракаць.
- Варушы шчупальцамі, біч, - нязлосна кпіў Паўлаў. - Дачка гаспадара таверны чакае цябе. Яна выплакала вочы, выглядаючы тваю татуіраваную морду з ілюмінатара бацькавай карчмы.
- Слухай, ты кінеш ці не?
- Увянчаны лаўрамі, укрыты шнарамі і славай, ён, аднак, прагнуў сціплага палявога букета з яе рук. Толькі яго.
- Ну, дальбог...
- Люблю індзейцаў і караімаў, - на ўсю вуліцу абвясціў Паўлаў.
Прахожыя пачалі азірацца на іх. Паўлаў ішоў з непарушнай мордай саліднага бацькі сямейства. У яго былі манеры і хада члена палаты лордаў. Затое Севярын усміхаўся на поўны рот, праўдзівей, душыўся са смеху.
- І арапаў таксама люблю!
Нейкі сівенькі стары спыніўся і з дакорам паківаў на Будрыса галавой:
- Гэ-эх, малады чалавек. Фуліганіце. А яшчэ з сабакам.
- З тых, што кроў праліваў, - шэптам сказаў Паўлаў. - Толькі невядома, ці ў Сямёнава, ці ў самога барона Унгерна. «Разграмілі атаманаў...» Увага! Увага! Паважаныя грамадзяне Ўладзівастока. Унікальны цыркавы нумар! Толькі ў нас! Леапарды сярод публікі. Адзін - Будрыс - Адзін. Залаты медаль абісінскага негуса. Заваяванае сэрца ягонай дачкі.
- Васіль! Дальбог, занадта... Прашу...
Катэр ужо стаяў ля прычала. Дзянісаў з двума рабочымі выгружаў з яго клеткі і нейкія скрынкі.
- Здаровы, хлопцы! Рад бачыць. Гэта Паўлаў? Малайчына. Вось апошні выгрузім - і я вольны. Памагайце. А чаго гэта вы адны? Гражына дзе?
- Хіба яна...
- Ну, як вы дамаўляліся. «Ізумруд» замест суботы ішоў у пятніцу, то яна і з'ехала. На другі дзень. Я яшчэ ўзрадаваўся, што менш вам чакаць.
Выціраў рукі хусцінай.
- Жартуеце, Захар Іракліевіч... - сказаў Будрыс.
- Што вы! - збялеў Дзянісаў. - Хіба гэткім жартуюць?
І толькі ўбачыўшы, як ён збялеў, Севярын збялеў сам. Зразумеў, што ўсё гэта не дурны жарт, а праўда.
- Вяселле адмяняецца, - па інерцыі, нічога не разумеючы, трындзеў Васіль. - Міртавы букет упаў з рук ашаломленага жаніха...
Ён раптам вохнуў. Вочы сталі дзікія і жаласныя:
- Мілы... Гэта што ж такое? Га? Прабач, калі ласка.
- Як жа гэта зразумець? - неўразуменна бубніў Дзянісаў. - Сам жа адвёз. Сам угаворваў, каб не чакала серады. Не чакала мяне.
- Дарэмна, - сказаў Будрыс. - Лепей ужо сённяшняя серада, чым тая чорная пятніца.
- У, ёлуп, у, ідыёціна, - лаяў сябе дырэктар. - Як жа яно так? Што ж гэта магло здарыцца?
Першы апамятаўся Васіль.
- Дзяўчаткі, - звярнуўся ён да нейкіх дзвюх сітавак, што праходжваліся па прычале, - вось вам букеты. Не ўсміхайцеся чароўна, яны нам усё адно сёння не спатрэбяцца. Сустрэнемся другі раз. Званіце ў шэдэўральную газету «Маяк». Акадэміку Паўлаву... Севярынчык, Севачка, - чорт вас ведае, як у вас змяншальнае імя! - не вешайце рымска-грэчаскага носа. Дзянісаў, унь зялёны агеньчык. Хапайце... Сева, цапайце гэта чатырохногае за тлустую шкірку і валачыце на пярэдняе сядзенне. Пайшлі?
Яны аб'ездзілі на таксі ўсе гасцініцы горада, усе аддзяленні міліцыі. У пятніцу не было ахвяр вулічнага руху. У пятніцу ў гасцініцах былі вольныя месцы, але ў ніводнай гасцініцы грамадзянка Арсайла Гражына Янаўна не спынялася.
Васіль строіў здагадкі:
- Калі ў яе тут няма знаёмых - значыцца, яна ў той самы дзень выехала з горада.
- Яна выехала, - безжыццёва сказаў Будрыс.
- Чаму?
- Яна не магла столькі дзён сядзець тут, ведаючы, што я побач, што я чакаю.
- Ясна - не магла, - з перабольшанай упэўненасцю сказаў Васіль. - Не вытрымала б, гэта ж зразумела. Яна адкуль, Захар Іракліевіч?
Той пачырванеў.
- Каб я ведаў тады, як яна паказвала дакументы... Але, мне здаецца, з хабараўскага інстытута. Так-так, менавіта адтуль.
- Значыць, так, - сказаў Паўлаў. - На паштамт. Адразу тэлеграму ў інстытут. Калі яшчэ там - хай затрымаюць, нават цаною жыцця. А ім давядзецца гэта зрабіць. Бо, як не затрымаюць, я з іх гэтую плату жыццём спаўна вазьму. З працэнтамі. Дня не дарую...
- Севярыне, хлопча, - сказаў раптам Дзянісаў. - А вы не думаеце, што, можа, не варта даваць тэлеграму? Што, можа, гэта... зломіць ёй жыццё. Што яна... ну, скажам, - на дырэктара было шкада глядзець, - ...замужам ці нешта такое.
- І няхай зломіць, - праз зубы кінуў Паўлаў. - Так і трэба, раз магла. І што вы плявузгаеце?! Што вы плявузгаеце наогул?! Вы што, не бачыце, што з ім?! І добра, калі зломіць! Тады ён, можа, падумае-падумае, ды і даруе ёй. Праўда ж?
- Кінь сварыцца, Васіль, - сказаў Севярын. - І не крычы на яго. Яна не замужам.
- Бачыце, святая вера, - успыхнуў «унук рабыні».
- Гэта не вера. Я ведаю. Але нават каб не ведаў - я б верыў. Іначай гэта была б занадта вялікая подласць - не сказаць мне. Усё адно адбылося б усё, як яно адбылося. Але я, прынамсі, ведаў бы, чаго мне чакаць. І чакаў бы з адкрытым тварам. Яна сказала б. Яна зусім не такая... Нават каб я не ведаў.
Даўшы тэлеграму ў Хабараўск, яны памчалі на аэрапорт. На вакзал ехаць не было прычыны, там не запісваюць прозвішчаў.
У аэрапорце яны даведаліся, што пасажырка Арсайла вылецела ў пятніцу рэйсам у Хабараўск.
- У той самы дзень была там, - ляпнуў дзверцамі таксі Паўлаў. - Субота - панядзелак - нядзеля - аўторак... І лічу па-цыганску ад хвалявання.
- Серада, - сказаў Будрыс. - Прайшоў амаль цэлы дзень. Адказ, добра - калі заўтра. Значыць, шэсць дзён. Адна нядзеля на заяву аб уходзе. За два тыдні. А могуць адпусціць і раней.
Яны знялі ў гасцініцы нумар, суседні з Будрысавым, набралі ў «штаб-кватэру» прыпасаў, каб і на хвіліну не пакідаць яе, і заселі там, чакаючы званкоў і тэлеграм.
У той вечар даволі моцна выпілі, і калі Васіль усхадзіўся быў лаяць яе, Будрыс упершыню не вытрымаў:
- Ты гэта кінь. Не трэба.
- Ды што ж гэта ёй у башку дурную цюкнула, - гарачыўся Паўлаў. - На табе, ні села ні пала. Хоць бы папярэдзіла. Хлопцы ёй такія пачкамі паўсюль валяюцца?
Дырэктар маўчаў.
- Мы нічога не ведаем, - сказаў Севярын. - Мы не маем права асуджаць. Ты не знаеш яе, не бачыў. А я, як сабе... І веру, як сабе... Адкуль нам вядомыя ўсе акалічнасці яе жыцця? Магчыма, пасткі яго? Думкі гэтай жанчыны? Раз яна зрабіла так - значыцца, было нешта неадольнае, значыцца, не мела права зрабіць іначай. Разумееш, хлусіць яна не магла. Можа, застацца са мною - гэта і была б хлусня. І таму я сам не буду і другім не дазволю судзіць гэтую жанчыну.
Васіль глянуў на прасветленыя вочы сябра і махнуў рукой.
- Што ж ты будзеш рабіць, як яна з'ехала? - асцярожна спытаў Дзянісаў.
- У яе ёсць мой адрас. І я буду чакаць. Калі ёй будзе цяжка - яна пазвоніць, напіша, прыедзе. Сама.
- А як не дачакаешся?
- Дачакаюся. Дачакаемся вось з Амурам. Яна не падмане. Я дачакаюся. Ты забыў, Захар, што я кахаю яе. І яна мяне. У гэтым я ўпэўнены. Ніхто, самы падступны, не мог бы так хлусіць. А я глядзеў у яе вочы. Ёй зараз таксама нясцерпна. Таму яна і зрабіла так. Яна ўцякае. Але вечна ўцякаць нельга. Яна прыйдзе і заўсёды знойдзе ў мяне свой дом, і цеплыню, і нават сабаку, і ёй добра будзе, бо яна змерзне на далёкіх шляхах. Я дачакаюся. Мне ж ніхто не патрэбен, толькі яна.
Васіль хапануў чарку і раптам заплакаў:
- У, сволачы, у, мучыцелі! Мала ім без таго бяды з пакутамі - яны яшчэ іншых тыраняць. Ты не глядзі, я не п'яны, мне крыўдна.
Ён усхліпваў, як дзіця. І раптам вызверыўся:
- Ну, я ўжо буду ведаць, што мне рабіць, як яна з'ехала! Як самалётам - ясна, у якім напрамку. А як цягніком - я тэлеграмы на цягнік ахну. На кожны дзень яго сямідзённай дарогі. Скажам, у Магочу, у Прыісковую, у Іркуцк, у Новасібірск, Свярдлоўск, Яраслаўль. І няхай крычаць: «Грамадзянка N. друг пры смерці. Вяртайцеся».
- Такія тэлеграмы без даведкі не возьмуць, - сумна сказаў дырэктар.
- Думаеш, мяне гэта спыніць? Я пайду да нашага лейб-медыка і стану трэсці яго да таго часу, пакуль у яго душа не вылеціць праз лысіну. Не гаруй, Севярыне. Мы гэтага так не дамо скончыць. У мяне, брат, прадзед...
Трэсці «лейб-медыка» за шкірку не давялося. Наступнай раніцай Хабараўск адказаў, што супрацоўнік Арсайла Гражына Янаўна ўзяла тэрміновы разлік па сямейных абставінах і ў панядзелак вылецела самалётам на Маскву.
Вечарам таго самага дня шэф адказаў, што за тры дні з ніводнага маскоўскага аэрадрома не вылятала жанчына па прозвішчы Арсайла і што ён спецыяльна два тыдні будзе наводзіць спраўкі па ўсіх аэрадромах.
Чакаць больш не было чаго. Спяшацца - таксама. Таму праз два дні Дзянісаў і Васіль праводзілі яго на цягнік. Амур ехаў у багажным вагоне. Гаспадар ягоны - у купэ.
Перад ад'ездам сядзелі ў тым самым марвакзале. Усё было перагаворана. Кожны ведаў, што прыдбаў дваіх сяброў. Верных. Сапраўдных. На ўсё жыццё. Тых, якія не забудуць, не кінуць, не прададуць, хай сабе, можа, і рэдка давядзецца сустракацца аднаму з адным.
І ад гэтага рабілася трохі лягчэй. І можна было ўжо не з такім болем сачыць за агнямі караблёў, што адыходзілі з Залатога Рога невядома куды.
...Цягнік адыходзіў у 0.10. Яны пасадзілі Будрыса ў вагон, расцалаваліся. І тут Васіль здзівіў усіх. Палез у кішэнь і дастаў адтуль нешта, загорнутае ў паперу.
- На. Табе.
Гэта быў стары кабінетны партрэт. Мабыць, аматарскі. На ім была жанчына ў чорным строі, жанчына з вельмі знаёмым тварам, і высокі сівы мужчына з маладымі вачыма. На мужчыне быў палкоўніцкі мундзір.
Севярын глядзеў на яго і заўважаў паступова няўлоўнае падабенства з Васілём.
- Яны?
- Яны, - сказаў Васіль. - Трымай, браток. На знак таго, што вернасць - яна была, ёсць і будзе. І што заўсёды будуць людзі, здатныя плаціцца за яе. Ты - суцешся. Нічога...
- Але ж гэта нават не копія.
- А ты мне яе вернеш, - проста сказаў Васіль. - Пакуль хай у цябе будзе. А пасля, як толькі знойдзеш, як толькі яна вернецца - аддасі назад. Гэта будзе скора... Дык вось, на знак гэтага... І вяртайцеся разам да нас з Захарам.
У Будрыса сцягнула глотку:
- Я гэтага табе не забуду. Дзякуй. Вазьму. Вярнуся.
Хлопцы вылезлі з вагона. Цягнік мякка рушыў. Паўлаў усё хутчэй крочыў за ім:
- Так трымаць, біч... Нос вышэй... Айчыне не патрэбны слінявыя кашалоты... Перадавай прывітанне прагрэсіўным вучоным.
І пасля здалёк:
- Фота хутчэй вяртай! Фота!
Мужчына стаяў і глядзеў на агні горада, у якім заставаліся яго сябры, у якім ён знайшоў і страціў...
Пасля амаль усе дні ён таксама прастаяў ля акна ў калідоры. Даводзілася наведваць і карміць Амура. І ад шалёнай радасці пса, ад простай яго адданай вернасці лягчэй было пераносіць дарогу. Побач была жывая душа, сведка, сябар, які помніў хату, і чашу вадаспада ў ліянніках, і горыч таго страшнага ўдару на прычале. Друг, які прадчуваў, які цягнуў яе на катэр і выў, калі яна знікла з вачэй.
Ва Ўладзівастоку было зелена. Пад Хабараўскам, раніцай, горы нагадвалі букеты: залатыя, барвяныя, малахітавыя, жоўта-лімонныя, іржавыя. У гэтым горадзе яна жыла. Праязджала гэтыя тунелі. Купалася ў гэтай рацэ. Хадзіла міма гэтых дамоў. Ён ледзь не злез тут і толькі вялікім намаганнем волі пераканаў сябе, што гэты горад апусцеў без яе, што выходзіць няма патрэбы.
Пасля цягнік ішоў па грані, па мяжы восені і зімы.
Пад Гонжай піхты былі прыцярушаны снежнай пудрай... Магоча ляжала пад глухім асеннім дажджом... Ружавелі нагія бярозы на Шылкінскіх сопках... Бярозы ў Марыінску былі яшчэ сям-там жоўтыя... А пад Новасібірскам валіў, сыпаў густы снег.
Зіма гуляла з цягніком у кошкі-мышкі.
Ён карміў Амура сыта і добра, выводзіў яго гуляць на станцыях, а сам амаль не еў. Слоіка салоных груздоў, купленага на станцыі, хапала яму, з бульбай, на два дні.
І на кожнай буйной станцыі чакала тэлеграма. Змест усіх быў аднолькавы: «Не было», «Не было», «Не было».
На Ўрале ля слупа «Азія - Еўропа» зноў гарэў бярозавы пажар. І чым бліжэй да Масквы, тым больш было на бярозах зялёнага. Зіма выпускала цягнік са сваіх кіпцюроў.
Ён шмат думаў усе гэтыя дні. І паступова неўразуменне саступала месца разуменню. Яму здавалася, ён ведаў цяпер, чаму ўсё скончылася так. Ведаў. І дараваў. Але ад гэтага яму не было лягчэй. Усё на свеце ён аддаў бы, каб яна была побач, каб можна было ўначы спаць у адным купэ, а ўдзень стаяць ля аднаго акна і сядзець у вагоне-рэстаране за адным сталом.
З пакутлівым пачуццём апошняй страты ён уяўляў сонечныя ліяннікі, шызыя гроны вінаграду, вугальны змрок у хатцы, яе вусны, дотык яе грудзей, крокі леапарда ўначы.
Якое шчасце, што быў леапард. Ён быў, але была і яна...
Кашмары не вярталіся да яго, але ён баяўся думаць, што гэта яна, што гэта каханне павараціла ягоны стан на лепшае. Лепей бы зноў страшныя сны і плямістая пачвара, абы толькі яна вярнулася з імі.
Ён прагнуў, ён чакаў яе. Усю паўнату нязведанага, новых дарог, звяроў у джунглях, кахання і сонца - яна вярнула яму. І ўсю паўнату тугі.
«Я не магу цябе судзіць. Але нашто, нашто ты зрабіла гэта?»
|