Палац знаходзіцца ў паўночнай частцы горада, на месцы былога панскага маёнтка, тэрыторыя якога пасля вайны была аддадзена пад ваенны гарадок і даволі шчыльна забудавана.
Спраектаваны ў 1892-1895гг. віленскім архітэктарам Тадэвушам Раствароўскім і быў мала звязаны з папярэднім палацава-паркавым комплексам ХVIIIст. Уяўляе сабой дваранскую рэзідэнцыю князя Друцкага-Любецкага, мураваную, двухпавярховую, ў стылі пецярбургскага неакласіцызму канца XIX ст.,з асобнымі элементамі эклектызму.
3 агульнага аб'ёму лёгка вычляняюцца з боку галоўнага фасада тры ўзаемазвязаныя аб'ёмы. Сярэдні (цэнтральны) аб'ём, адсунуты злегку ўнутр, быў ніжэйшы за бакавыя і ўтвараў на галоўным фасадзе порцік з дзвюма калоннамі іанічнага ордэра, фланкіруючымі галоўную вось фасада. Магутны карніз упрыгожвала моцна прафіляваная ляпніна.
Унутраная планіроўка рэзідэнцыі мела нерэгулярны характар. Жылыя памяшканні ў асноўным групаваліся ўздоўж галоўнага фасада і двух бакавых, а з паркавага фасада размяпічаліся парадныя памяшканні.
Былы інтэр’ер, мэбля, вялікая частка маемасці былі вывезены ў кастрычніку 1939 г. Засталося аздабленне парталаў, паталка на першым паверсе, дзверы – усё выканана ў тэхніцы разбярства па дрэве.
Будаўніцтва ваеннага гарадка пасля Другой сусвстнай вайны на тэрыгорыі маёнтка і палацава-паркавага комплексу, а перш за ўсё прыбудова да палаца значна змянілі архітэктурна-планіровачны ансамбль і непасрэдна сам палац.
Помнік знаходзіцца ў адносна здавальняючым стане, захаваннс яго фасадных дэталей дае магчымасць ў адносна кароткі час яго аднавіць.
Касцёл Святой Тэрэзы
1829г.
г.Шчучын, вул.Савецкая,1
21.09.2010 №1351
На вул. Савецкай. У 1822 г. Ксаверый Друцкі-Любецкі пачаў будаўніцтва мураванага касцёла, на які Сцыпіа Дэль Кампа ахвяравала 60 тыс. злотых (або 9000 руб. серабром). Манахі-піяры са свайго фундуша дадалі на будаўніцтва касцёла яшчэ 7500 руб. серабром. У 1837 г. губернскім праўленнем зроблены падлікі: на будаўніцтва касцёла, якое было завершана ў 1829 г., патрачана 21 627 руб. 23 кап., кляштара 25 453 руб. 63 кап. серабром.
У 1867 г. кляштар быў закрыты, а касцёл стаў парафіяльным. Пасля 2-й сусветнай вай-ны, у 1954 г., кляштарныя пабудовы перададзены вайсковай часці. У 1946 і 1952 гг. 6удынак касцёла рамантаваўся, была пабудавана капліца. У 1964 г. ксёндз Пятрашка быў пераведзены ў другі прыход, праз год касцёл закрылі. Летам 1966 г. маёмасць касцёла вывезлі ў Троіцкі касцёл у в. Ішчална. Невядома куды потым трапілі сярэбраныя падсвечнікі, чашы і іншыя культавыя рэчы са Шчучынскага касцёла. Касцельны арган і прыгожыя венецыянскія вітражы былі разбіты і зламаны. У лютым 1969 г. рашэннем Савета па справах рэлігій пры Савеце Міністраў СССР будынак касцёла перадалі вайсковай часці пад клуб. Вернікі вымушаны былі праводзіць набажэнствы пад адкрытым небам. Толькі ў кастрьгчніку 1988 г.было дазволена перадаць будынак рэлігійнаму таварыству католікаў для выкарыстання ў культавых мэтах. 6 лістапада 1988 г. з касцёла ў в. Ішчална была вернута маёмасць Шчучынскага касцёла і пачалася рэстаўрацыя будынка. 3 1989 г. ў касцёле праводзяцца набажэнствы.
Будынак касцёла мае выцягнутую на падоўжнай восі крыжова-купальную кампазіцыю, дамінуючае становішча ў якой займае высокі купал над сяродкрыжжам. У дэкоры фасада выкарыстаны асноўныя элементы дарычнага ордэра. Вось сіметрыі галоўнага фасада падкрэслена ўваходным праёмам з сандрыкам, акном у фігурнай ліштве і круглым праёмам на франтоне. Інтэр'ер касцёла двухсветлавы. Алтары устаноўлены ва ўсходняй частцы асноўнаа аб’ёму. Сцены ў інтэр'еры расчлянёны паўкалонамі і аздоблены па ўсім перыметры шырокім карнізам. У алтары знаходзіцца драўляная скульптура Маці Божай Фацімскай.
Брацкая магiла
г.Шчучын, пл.Свабоды
14.05.2007 № 578
Пастамент абліцаваны гранітнымі плітамі. У ніжняй частцы пастамента ўсталяваныя 4 металічныя дошкі з імёнамі пахаваных. На пастаменце постаць воіна з аўтаматам на грудзі.
Пачатак захавання - 1944г., усталяванне помніка- 1949 Усяго пахавана 235 чалавек (з іх вайскоўцаў 229, удзельнікаў супраціўлення 6)
Пабудаваны ў 1863-1865г. у цэнтры горада на месцы былой капліцы. Храм асвяцілі 22 кастрычніка 1865г. Працай кіраваў царкоўна-будаўнічы камітэт у складзе прадстаўнікоў царскай адміністрацыі: ваеннага начальніка Лідскага павета капітана лейб-гвардыі Прэабражэнскага палка У.Ф.Панюціна, маёра корпуса жандармаў В.М.де-Лазары, міравых пасрэднікаў 1 і 2 участкаў Лідскага павета П.А.Ушакова і П.А.Балагоўскага, З.В.Балагоўскай ды рукадзельніцы А.А.Усавай. Мураваная царква ў псеўдарускім стылі каштавала 4651 руб. 64 кап. казённых грошай і была разлічана на 200 чалавек. На патрэбы шчучынскай царквы адбыўся збор сродкаў у Тамбоўскай губерні, які даў каля 200 руб. Асобныя ахвяраванні зрабілі гвардыі капітан Панюцін і князь Мяшчэрскі. У 1872 г. на сродкі старасты шчучынскай царквы, міравога пасрэдніка 2 участка Паўла Аляксандравіча Балгоўскага вакол царквы была зроблена агароджа. якая каштавала 274 руб. 65 кап.
Мураваны храм. Канічная падоўжна-восевая кампазіцыя царкоўнага будынка складаецца з кубападобнага аб’ёму малітоўнай залы, пяціграннай апсіды, кароткай трапезнай і прытвора званніцы. У сілуэце будынка пануюць шатры з цыбулепадобнымі купаламі над асноўным аб’ёмам і васьмерыком званіцы. У дэкоры фасаду выкарыстаны запазычаныя са старажытна-рускага царкоўнага дойлідства кілепадобныя какошнікі-закамары, руставаныя вуглавыя лапаткі, кілепадобныя ліштвы высокіх арачных аконных праёмаў, аркатурныя фрызы, рэльефныя крыжы. У інтэр’ры абсіда вылучана драўляным іканастасам. Шануецца абраз “Маці Божая Хуткапаслушніца”, якая знаходзіцца ў храме з часу яго асвячэння.
Царква Праабражэння Гасподняга
канец XIX стагоддзя
г.п.Астрына, вул.Гродзенская, 42
21.09.2010 № 1351
Упершыню Астрына згадваецца ў кнізе запісаў Літоўскай метрыкі ў 1450г. У 1487г. набывае статус мястэчка. У 16-18 ст. Астрына – цэнтр староства Лідскага павета Віленскага ваяводства. У 1556г. астрынская царква св.Спаса атрымала наданні ад Жыгімонта Аўгуста.З 1795г. – мястэчка Лідскага павета. На упрыгожанне новых цэркваў Шчучынскага благачынія ахвяраваліся сродкі рускіх купцоў і арэстакратаў. Так графіня салагуб падаравала астрынскай царкве ажно 113 руб. У 1865г. пабудавана новая царква Праабражэння Гасподняга. Старая драўляная царква была разабрана і перавезена ў в.Бершты. Пры астрынскай царкве дзенічаў хор, прыхадская школа.
На мяжы ХХ-ХХІ ст. царква была адрамантавана.
Помнік архітэктуры рэтраспектыўна-рускага стылю. Крыжовую форму храма фарміруюць цэнтральны кубападобны аб'ём малітоўнай залы, бакавыя прыдзелы, паўкруглая апсіда, прытвор-званіца. Сяродкрыжжа завершана 8-гранным шатром з заломам і цыбулепадобнай галоўкай. Вертыкальнай дамінантай з'яўляецца 3-ярусная чацверыковая званіца, якая мае шацер з макаўкай. Галоўны ўваход у яе ў 1-м ярусе вырашаны арачным парталам-прытворам пад 2-схільным пакрыццём. На фоне паліхромнай бутавай муроўкі сцен кантрастна вылучаюцца атынкаваныя і пабеленыя элементы архітэктурнага дэкору - вуглавыя лапаткі, гарадковыя фрызы, плоскасныя ліштвы арачных аконных праёмаў. Алтар прадстаўлены 4-х ярусным іканастасам бела-залатой афарбоўкі, выкананым з дрэва, контуры з рысамі характэрнымі для стылю барокка.
Помнік А.С. Пашкевіч
1954 год
г.п.Астрына, вул.Станкевіча
14.05.2007 № 578
Знаходзіцца каля будынка сярэдняй школы. Выраблены ў 1954г. скульптарам А.Заспіцкім. На пастаменце прамавугольнай формы скульптурная выява маладой жанчыны у дліннай сукенцы з накінутым на плечы шалем. Скульптура перадае рух: левая рука прыціскае да гудзей кнігу, калена троху согнута (імітацыя крока). Гордая пастава, цверды позірк перадаюць унутраную моц і філасафічнасць натуры пісьменніцы.
Курганны могільнік перыяду ранняга сярэднявечча
VI - VIII стагоддзі
в.Берагоўцы, паміж вёскамі Берагоўцы і Сарокі
14.05.2007 № 578
Паміж вёскамі Берагоўцы і Сарокі, у хваёвым лесе. Першапачаткова было 22 насыпы вышынёй 0,8-1,9 м, дыяметрам 5-12 м. Захавалася на сёняшні дзень 18 насыпаў, выцягнутыя па лініі захад-усход. Тры курганы ў 1960 г. раскапала К.Т.Кавальская, адзін разбураны невядомымі асобамі ў 90-х гадах ХХ ст.; у 1975 г. візуальна даследаваў М.А.Ткачоў. У адным насыпе выяўлена пахаванне з абрадам трупаспалення. Знойдзены ляпная кераміка і жалезныя прадметы (нажы, В-падобныя спражкі і інш.). Адносіцца да культуры тыпу верхняга пласта Банцараўшчыны, датуецца 6-8 стагоддзямі. Матэрыялы даследаванняў захоўваюцца ў Гродзенскім гісторыка- археалагічным музеі.
Пабудаваны ў 1769 г. Пры кляштары базыльян. У 1832 г. быў пераабсталяваны пад праваслаўную царкву. Настаяцель Васілішкаўскага прыхода Сырвінд быў арэштаваны за удзел у паўстанні 1863г. З 1919г. касцел дзейнічаў, пазней – закрыты. У сярэдзіне ХХ ст. нязначна пацярпеў ад пажару. У 1980 гады перададзены вернікам.
Трохнефная базіліка з паўкруглай абсідай, двума вежамі і сакрысціей з паўднёвага боку. Пластычнасць архітэктуры ствараецца наяўнасцю ўвагнутасці і кругліне граняў веж, пілястрамі з валютамі ў падставе, плаўна выцягнутымі перакрыццямі і карнізамі, прмавугольнымі філёнгамі. Будынак касцёла накрыты двускатным дахам, закругленым над абсідай. У якасці будаўнічага матэрыялу выкарыстана цагліна.
Мастацкае вырашэнне інтэр'еру заснавана на кантрасце яго плоскасцевай архітэктуры і каларыстычна насычаных алтароў. Сем алтароў касцёла выкананы ў стылістыцы ракако. Каменныя алтары апрацаваны пад ружовы і блакітны мармур, упрыгожаныя пазалочанай лепкай у выглядзе валют, ракайлей і дэкаратыўных ваз.
Селішча перыяду жалезнага веку
VI стагоддзе да н.э. - IV стагоддзе н.э.
в.Ваўчкі, на ўсходняй ускраіне вёскі
14.05.2007 № 578
На ўсходняй ускраіне вёскі, на левым беразе р.Дайнароўка, прытока Нёмана. Плошча каля 0,75 га. Адкрыў і даследаваў у 1975 г. М.А.Ткачоў. Культурны пласт 0,4 м. Знойдзены фрагменты ляпной штрыхаванай керамікі. Датуецца пачаткам 1-га тыс.да н.э. Адносіцца да культуры штрыхаванай керамікі. Матэрыялы даследавання захоўваюцца ў Інстытуце гісторыі НАН Беларусі.
Каменныя могільнікі
XIII - XIV, X - XV стагоддзі
в.Вензаўшчына, 0,1 км на захад ад вёскі, 80 м на паўднёвы захад ад вёскі
14.05.2007 № 578
За 0,1 км на захад ад вёскі, на беразе р.Вензаўка, на пагорку памерамі 70х50 м. Адкрыла і даследавала 133 пахаванні ў 1986-1989 г. А.В.Квяткоўская. Магілы з каменнымі муроўкамі, размешчаны групамі па 2-3 і больш. Пахавальны абрад трупапалажэнне ў пахавальных прамавугольных ямах галавою на па поўдзень, паўднёвы захад і захад. У мужчынскіх пахаваннях знойдзены баявыя сякеры, наканечнікі коп’яў, крэсівы, нажы, шпоры, тачыльныя брускі, фібулы; у жаночых разнастайныя пацеркі, бранзалеты, скроневыя кольцы, бронзавыя і сярэбраныя пласціны, пацеркі, завушніцы. Датуецца канцом 10-15 стагоддзямі. Належаў балцкім плямёнам.
в.Вераб'і, 0,3 км на поўнач ад вёскі, 1,5 км на паўднёвы ўсход ад вёскі
14.05.2007 № 578
Цёсаныя камяні моцна урэзаныя у зямлю. Пахаванні перыяда сярэднявечча
За 1,5 км на паўднёвы ўсход ад вёскі, ва ўрочышчы Дзенькавічы, у лесе на плошчы 70х50 м. Выявіў і абследаваў у 1975 г. М.А.Ткачоў. Раскопкі не праводзіліся.
Матэрыялы абследавання захоўваюцца ў Інстытуце гісторыі НАН Беларусі.
Фрагменты комплекса былой сядзібы:
парк
гаспадарчыя пабудовы
флігель
агароджа
канец ХVIII -пачатак ХIX стагоддзя,
1787 год
в.Вялікае Мажэйкава
14.05.2007 № 578
Пачаў фарміравацца ў 1790г., парк закладзены ў 1797г., уладаром быў А.Т.Хаткевіч. У пачатку ХХ ст. рэстаўраваўся паводле пректа Т.Раствароўскага. Помнік сядзібна-паркавай архітэктуры. Уключае: парк, гаспадарчыя пабудовы, флігель, агароджу. Парк мае сіметрычную рэгулярную планіроўку. Складаецца з параднаага партэра і сістэмы баскетаў, вылучаных сеткай грабавых, ліпавых, і кляновых алей у выглядзе зялёных калідораў з кронавым скляпеннем вышынёй да 4-х метраў. З насаджэнняў захавалісятаполя белая, іва белая, ясень, граб, лістоўніца еўрапейская, белая акацыя, ліпа амерыканская, і інш.
У паўночнай частцы сядзібы размешчаны лямус, пабудаваны ў стылі народнага дойлідства Уяўляе двухпавярховы квадратны ў плане будынак пад шатровым дахам, першы паверх мураваны, другі – драўляны. З двух бакоў на ўзроўні другога паверха будынак апяразвае галярэя-падценне на слупах. Флігель – прамавугольны ў плане будынак пад паўвальмавым дахам. Франтальны фасад вылучаецца двума чатырохкалоннымі порцікамі. Гаспадарчыя пабудовы: сабакарня, склад, земляны склеп. Маюць простую геаметрычную форму, адметнымі архітэктурнымі асаблівасцямі не вылучаюцца. Гаспадарчая – пабудова – хата прыслугі прадстаўляе сабой мураваны, прамавугольны ў плане будынак, аднапавярховы. Захаваўся добра, зараз выкарыстоўваецца як жыллё.
Мураваная агароджа захавалася фрагмэнтамі. Захаваліся рэшты слупоў брамы.
Былая сядзіба
пачатак ХХ стагоддзя
в.Галавічполе
14.05.2007 № 578
Пабудавана ў к.ХІХ-пач.ХХст. Уладар – Л.Іваноўскі. Тут ён праводзіў кожную вольную хвіліну, аддаваў шмат грошай і ўвагі на развіццё і ўдасканалённе сваей гаспадаркі. Паступова Іваноўскі павялічыў сядзібу да 500 га, і асадзіў лесам аблогі, абсталяваў усімі неабходнымі сельскагаспадарчымі машынамі, пабудаваў паравы млын. Асаблівую ўвагу надаваў ён садоўніцтву. У 1868 г. заклаў батанічны сад, затым – рассаднік, нарэшце ў 80-х гг. – вялікі 20-гектарны гандлевы сад. Усе гэтыя распачынанні дапаўнялі адно аднаго: гатункі, што прайшлі выпрабаванне ў эксперыментальным садзе, памнажаліся і пераходзілі ў гандлёвы. Такім чынам, да Першай сусветнай вайны ў садовай гаспадарцы Леанарда было выпрабавана каля 400 гатункаў яблынь, 100 – груш і 80 – сліваў, вішняў, чарэшняў. Садавіну з Лябёдкі вывозіліна пецярбургскія і маскоўскія рынкі, двойчы атрымліваў Л. Іваноўскі залаты медаль на ўсерассйскіх выставах.
Помнік сядзібна-паркавай архітэктуры з элементамі неаготыкі. Г-падобны ў плане , асіметрычнай аб’ёмна-прасторавай кампазіцыі. Складаецца з адна- і двух павярховых аб’ёмаў карны, спічастыя шчыты, пінаклі, граненыя эркеры з шатровымі завяршэннямі. Да паўднёва-заходняй сцяны прымыкае звязаная з калідорам тэраса. Дэкаратыўнае вырашэнне фасадаў заёнавана на кантрастным спалучэнні чырвонага фону цаглянай муроўкі з антыкаванымі архітэктурнымі дэталямі – ліштвамі, карнізамі і рустоўкай. Гарызантальныя паясы, абрамленні праёмаў, дэкаратыўная рустоўка вуглоў ствараюць на плоскасці фасадаў складаны геамерычны малюнак. У аздабленні фасадаў выкарыстаны таксама трохвугольныя дэкаратыўныя балкончыкі.Планіроўка дома – калідорная.
Гарадзішча перыяду позняга сярэднявечча
XIV - XVI стагоддзі
в.Галынка, 0,3 км на захад ад вёскі
14.05.2007 № 578
Мясцовая назва “Акоп”. За 0,3 км на захад ад вёскі, на правым беразе р.Нёман. Пляцоўка памерам 70х70 м узвышаецца над поймай ракі на 5 м. З захаду і поўначы захаваліся валы вышынёй 3 м, шырынёй у аснове 7-8 м. ў Першае апісанне сутракаем ў канцы 19 ст. У Ф.В.Пакроўскі: “При дер. Голынка, Орлянского прихода, в 200 шагах от дороги ведущей из м. Орли в Раковичи, на правом берегу Немана, на крутом обрыве, находится подковообразный окоп, со входом с северной стороны; диаметр его равняется 25 саж. Происхождение окопа относять ко времени шведской войны. Здесь находят монеты с падписью “Карл ХІІ”. Несколько таких монет хранится у Раковичского учителя и у местного землевладельца Цыдзика.
Абследавалі у 1938-39 гг. У.Галубовіч, у 1975 г. М.А.Ткачоў. Культурны пласт 0,3 м прасочваецца на паўднёвым і ўсходнім схілах. Знойдзена ганчарная кераміка 14-16 стагоддзяў.
Курган
-
в.Глебаўцы, 0,5 км на поўдзень ад вёскі
14.05.2007 № 578
За 0,8 км на поўдзень ад вёскі,справа ад палявой дарогі. Вышыня насыпу каля 1,2 м, дыяметр 17 м. па лініі поўнач-поўдзень і 12 м па лініі захад усход. Першым апісаў у канцы 19 ст. Ф.В.Пакроўскі: «В расстоянии одной версты от городища Костенево, при дер. Глебовцы виден большой курган, покрытый высокими и старыми деревьями. И здесь множество камней, еще более уродливых. По народному представлению, пространство между городищем и курганом было театром какого-то кровавого сражения, которое народ, по обыкновению приурочивает ко времени шведской войны».
Комплекс былога палаца:
палац
флігель
каменны млын
кузня
гаспадарчыя пабудовы
парк
XVIII - пачатак ХХ стагоддзя
г.п.Жалудок, на правым беразе р.Грушка
14.05.2007 № 578
Сфарміраваны ў пачатку 20 ст, пры князі Л.Р.Святаполк-Чацвяртынскім, якому належау да 1939 г.
Палац пабудаваны у 1908 г. у стылі неабарока паводле праекта архітэктара У.Марконі (1848 – 1915). Гэты палац сімвал яднання дзвюх фамілій Святаполк-Чачвяртынскіх і Радзівілаў (праз шлюб), што знайшло сваё увасабленне ў падвоеным гербе на даху над парталам.
Палацава-паркавы ансамбль – характерны помнік архітэктуры эклектыкі, у якім спалучаюцца рознастылёвыя пабудовы – неабарочны палац, флігель, які імітуе партатыўны сярэднявечны замак, неагатычная капліца, рамантычныя мураваныя млын і кузня, этнаграфічныя свіран і шынок пры ўездзе, усе будынкі аб'яднаны рэгулярным «французскім» паркам са шматгадовымі алеямі. Прамая уездная алея злучала княжаскую рэзідэнцыю з цэнтральнай плошчай паселішча, на якой стаялі гандлёвыя рады. Ад папярэдняй сядзібы Р.Тызенгауза у глыбіні парку нічога не захавалася.
Двухпавярховы будынак накрыты ламаным (мансардавым) дахам з авальнымі слыхавымі вокнамі. Велічная кампазіцыя асацыіруецца з барочнымі прататыпамі 18 ст., узбуйненыя архітэктурныя аб'ёмы набылі плаўныя абрысы, пластычную форму. Франтальныя фасады раскрапаваны глыбокімі прамавугольнымі бакавымі і авальным цэнтральным рызалітамі з аўтаномнымі шатровымі пакрыццямі з заломамі. Парадны уваход вылучаны балконам на 4 парных калонах, з боку дваровага фасада яму адпавядае высокі шкляны віраж.
Маляунічасць архітэктурнага ансамбля ўзбагачае флігель, які ўзведзены ў форме партатыўнага «гатычнага» замка.
Кузня захавалася добра. Яна уяўляе сабой аднапавярховае ў плане збудаванне з чырвонай цэглы. Маляўнічасць будынку надае зубчасты арнамент які атачае дах і арачная галерэя.
Некалі прыгожы парк ангельскага тыпу амаль не захаваўся. Засталося толькі пару дрэў, якія налажалі Святаполк-Чацвяртынскім.
4.05.2007 № 578
