Prědne dožywjenja małego golca

roštom běšo w srjejźi nejdłymšy dep. Tam jo se zběrała wupšažona woda, potom

žywica a k slědkoju maz. To jo wšo wotběžało pśez 6 m dłujki žłob do kotła.

Kus wot maznika pšec jo šła ze žłoba rora gorjej, aby spariznja wotśěgnuła.

W nocy a wodnjo su něnto dejali pśi mazniku stojaś, glědaś, až wogeń se derje pali, ale

teke, až njejo płomje pśewjelike, howac jo mogało se staś, až maznik rozbuchnjo.

Drjewo w nutśikownem pjacu jo se chopiło pšažyś, a nejpjerwjej jo běžała woda do

wenkownego kotła. Tu su wotlali. Potom pak stej pśišłej woda a žywica. Tu su w

drugich kamjenach w zeleznem kotle dalej wupšažyli a su dostali łucywowy wolej. K

slědkoju jo pśišła z maznika cysta maz. Gaž su tu dalej pšažyli, su měli smołu,

kotaruž šejce trjebaju. Gaž su měli pšawe smolne drjewo, jo wudał jaden meter 60 až

do 65 litrow mazy.

Kuždu njeźelu pak su śěgnuli luźe do Maznikow, aby sebje kupili maz. A k comu su ju

trjebali? Něga njejsu měli zelezne, ale jano drjewjane woze. Tym jo běło trěbne, je cesto

ducy mazaś. Togodla jo měł kuždy woz spozy zbork powjesony z mazu, a gaž woz jo

chopił kwicaś, jo wozaŕ wustał a mazał. Jo teke možno, až su Błośanarje se wudali

na drogu do Maznikow, aby sebje kupili maz za swoje cołny.

Stara chronika wulicujo, až prědny raz su maz škrěli w lěśe 1665. Skoro 200 lět su

Šlodarje tam twardo źěłali, pjeńki kopali, domoj wozyli a potom w maznikoma škrěli.

Dokulaž chuda zemja njejo mogała jich zežywiś, su sebje natwarili domacne

rucnikarstwo, kenž jo jim dało dobru zasłužbu, tak dłujko nježli wjelike gotnice njejsu

naźěłali maz a łucywowy wolej tunjej ako how te małe maznikarje.

Drjewjane woze su se teke zgubili, a zelezne woze njetrjebaju wěcej mazy. Tak su w lěśe

1850 slědny raz maz škrěli a lěta 1852 wotryli tej maznika. Jano kopica skamjenjoneje

smoły jo hyšći spomnjeła na pilnosć našych prědownikow, tak dłujko, nježli wjeliki

wogeń njejo teke slědnego znanka »industrije« pśi »Wjelikem jazorje« znicył a něnto

jano hyšći to stare mě wo tom znani.
Prědne awto w serbskej jsy
Gaž źinsa dostanjoš casniki, cytaš skoro kuždy źeń, až cłowjestwo cowa wo tom,

spušćiś našu zemju a se wudaś z raketami do dalekego, njeskońcnego swěta, na mjasec,

na Mars a hyšći dalej. Cas leśi, a technika by nejlubjej postupowała hyšći malsnjej

doprědka. Mě se zda akle krotki cas, ako su hyšći wše wejsanarje gnali wobźiwowat

awto, kotarež běšo se zabłuźiło do našeje tencas w goli schowaneje wjaski Drjejce. To

běšo w lětach pśed prědneju swětoweju wojnu.

Žeńske, kenž su jězdźili kuždy stwortk ze śěžkeju kipu z jajami, butru, gribami abo

jagodami do města, su pśinjasli powěsć sobu, až w Chośebuzu jězdźe z awtami.

Njejsmy se mogali pod tym nic wěstego pśedstajiś. Su nam jano wulicowali, až awto ma

styri kolasa, groznje zogoli a tšašnje smjerźi. Smy byli napněte na to nowe, źiwne

wozydło.

A jadnogo dnja jo se stało: Prědne awto jo namakało drogu do śicheje wjaski.

Cechojc śota rowno gnoj kida. Zrazom něco na najsy rjagoco a rjapoco, a mały golc na

droze se źerjo z mocnym głosom: »Awto jěźo!« Njezabydnjom, kak Cechowa jo chyśiła

widły pšec a jo gnała pśez dwor na najs, njeglědajucy na to, až jo pantofle zgubiła. Ze

wšyknych dworow su pśignali luźe ku kjarcmje, źož to źiwne wozydło běšo

wustało. Smy stojali bojaznje wot daloka a smy wobźiwowali prědne awto w našej jsy.

Źěło běšo zabyte, žeden njejo pjerwjej se domoj wrośił, nježli jězdźaŕ njejo

pśišeł z kjarcmy a jo wobraśał wjeliku wijawu. Awto jo chopiło rjagotaś a se dymiś a

smjerźeś. Wšykne su wuběgnuli kusk naslědk, ako jo z wjelikim rjapotom a z wjelikim

mrokom procha slězy sebje wujěło.

Luźe su hyšći někotare raze gnali, gaž jo se awto zabłuźiło do Drjejc, ale takich

wozydłow jo pśišło wěcej a cesćej, a tak bu to skoro něco wšednego, a nicht njejo se

wěcej wobglědnuł, gaž jo se po jsy rjagotało.

Njejo pak dłujko trało, a Drjejcanarje su zasej spušćili swojo źěło a su gnali glědat a

wuźěrat. Tenraz nic na drogu, ale na njebjo.

Ze starodawnych casow jo cowało cłowjestwo wo tom, se zwignuś do powětša a lětaś

tak ako ptašk. Cowanje se k slědkoju dopołni. Zwažne muže se wudachu nad zemju z

balonom. Cesćej smy wiźeli, kak jo balon měrnje śěgnuł nad wjelikeju golu a teke

wušej našeje jsy. Kak smy glědali, gaž ta wjelika kula ze spozy pśipětym korbom jo

pśeleśała naš kraj. Smy kiwali a se drěli, wjesny kulaŕ - stary Nagoriny Hans - jo

tšubił, a smy se pśecej žycyli, aby balon raz padnuł dołoj, aby jen mogli z bliskego

wobglědaś.

Ale teke taki balon bu po krotkem casu něco starego, wšednego. Nowe źiwy su se pokazali

na njebju. Balon njejo mogał leśeś, źož jogo wobsadka jo kśěła, ale źož wětš jo

jen zagonił. Jo młogi raz namakał žałosny końc we woźe abo w njeskońcnej goli. Ale

potom smy raz wiźeli prědny »Zeppelin«, powětšnu łoź, kotaraž jo śěgnuła swoju

drogu wušej Drjejc. Pśi šuli su stojali wejsanarje a su wobźiwowali tu slobranu cigaru.

Wěcej pak smy po krotkem casu wobźiwowali prědne lětadło, kotarež jo z wjelikim

rjapotom se pokazało nad Drjejcami. Smy jomu gronili »Rumpler-Taube«. Su potom pśišli

cesćej a cesćej. Gaž smy zaprědka rozpłošone gnali, gaž jo se wušej nas w powětšu

rjapotało a barcało, pozdźej njejo sedał nicht wěcej moliś w swojom źěle, gaž

lětadło jo leśeło, a to ga jo źinsa teke tak.

Pojźćo pak ze mnu hyšći raz slědk do lěta 1910! Wšykne žeńske su byli w tšachu,

muske su teke tak někak pśetšašone chojźili. Na njebju jo se pokazała žednje wiźona

gwězda z dłujkim swětłym wogonom - komet. Źinsa wě kužde gole, co ma to na se z

takim drogowarjam po njeskońcnem swětnišću, kotarež pśichadaju we wěstem casu a

zasej wotchadaju. Tencas pak su luźe gotowali wšake myslenja dla kometa. Šaparjejc

Karlina, kotaraž jo pla wucabnika słužyła, źe njejo w tom casu wjele spała - tšacha

dla. Jaden jo wulicował, až buźo wojna. Ale to njejo dosegało, wšykne žeńske su

kradu wěźeś kśěli, až pśiźo něnto końc swěta, a su se kšuśe na to pśigotowali. Su

pak byli wjelgin narske, kak to jano buźo. A su sebje gotowali wšakorake cowanja, kak

pojźo swět kamsy. Młoge su sebje myslili, až buźo wjeliki wogeń. Grozna gorcota a

suchosć lěta 1910 stej jich hyšći zmocniłej w tom. Druge su žwantorili wo wjelikej

woźe a te nejnjemudrjejše myslenja su se powědali ... Ale nic njejo se stało. Komet jo

stojał měrnje na gwězdkatem njebju a njejo nic wěźeł wo tšachu bojaznego luda na

zemi. Jadnogo dnja běšo se minuł, a naša Karlina běšo se teke zasej změrowała. Jo

źinsa hyšći žywa, a swět teke hyšći stoj. Dejali byś žywe, možomy witaś samski

komet zasej w lěśe 1986.

Ale co do togo casa hyšći wšo dožywimy, snaź teke my starše, ako smy w młodych

lětach gnali prědne awto wobźiwowat? Ze Sowjetskego zwězka su wuposłali sputniki do

swětnišća. Ako smy prědnu powěsć wo tom słyšali, njejsmy se tomu razka tak źiwali

ako něga prědnemu awtoju. Wěmy zawěsće, až jadnogo dnja cłowjek spušćijo našu

zemju a doleśijo do swětnišća k drugim, dalokim, njeznatym gwězdam.

golu - w jadnom casu njejo mě była luba, to běšo ten cas, gaž carne jagody su byli

zdrjałe a moja sotša jo mě zajtša wołała:

»Wylem, stawaj, do jagod!«

To jo mě smjerźeło, tam zechylony stojaś ceły źeń w goli a kuždu jagodku

wottergnuś a do gjarnuška scyniś. A teke njejsom za ceły źeń wěcej nazběrał ako

kwartowy zborašk - gaž njejsom pocasu zasej te carne, słodke jagodki zatkał do guby.

Jagodowy cas, to běchu za mnjo wostudne dny, tak dłujko, až njejsu griby rosli. Potom

mě njejo sporało wěcej »źaseś konjow« do jagod.

Jano jadna wěc běšo pśi tom dobra, domojducy smy šli mimo Kałpjeńca, a to běšo

za mnjo zasej zajmawa wěc.

Kałpjeńc běšo tencas hyšći wjelike bagno, tak wokoło 60 ha wjelike. Něgo jo był

wjelike jazoro, kotarež jo w tysacach lět zarosło, tak až něnto jo hyšći jano małe

jazorko wušej wostało. Tam smy se kupali a juskali a skokali, gaž smy de porali z

jagodow abo gribow domoj. Wjele rědnjej pak jo było, gaž som mogał sam dognaś na

Kałpjeńc, se wuzgjarnuś zec a potom tšampaś po spławje a pśi groblach na mału

wušynu w srjejźi, źož su se južo pśinamakali brjazki, chojce a wrjos, a mjazy nimi

stojašo kupa mocnje wonjatego bagana z běłymi kwětkami, kotarež su se swěśili

južo wot daloka.

A daloko wokoło tam śamna zelena gola a ja tam sam na tej kupce, wokoło mě to bagno,

wupyšnjone z běłymi pušlikami kosmika. Wušej mě pod modrym njebjom śěgnjo

pašturlica swoje koła, a kus dalej gotujotej carno-běłej kibuta swoje žorty z wjelikim

kśikom.

W bliskej grobli zachopijo žaba kwakaś, a to jo znamje za sta drugich. We wšyknych

mimo, bośon jo pśileśeł a chojźi něnto po bagnje k tšachoju žabow a drugich

zwěrjetow. Jo stary znaty, kotaryž ma swojo gnězdo na Ceškowej brožni w Drjejcach.

Som južo cesćej how sejźeł, aby raz wobsłuchał kšajźnika z wjelikeje gole - carnego

bośona. Naš stary nan, kenž jo był pśijaśel wšyknogo, což łazy a lěta, jo mě

pśecej wulicował wo njom, až ma něźi we wjelikej Turjańskej goli swojo gnězdo, až

jo kšajźny, źo luźam z drogi, a jo wjelika gluka, gaž jogo raz wuglědajoš. Njejo se mě

zglucyło, nic na Kałpjeńcu a nic na Wusokem łuze a teke nic po wšyknych drugich

ługach we wjelikej goli. Som dejał dłujko cakaś, nježli som raz wiźeł carnego bośona.

W Błotach mjazy Žrěbjeńcu a Błotneju Młyńskeju som njezjapki nadejšeł carnego

bośona a jogo bośonicu. To běšo mě wětša gluka, ako by namakał měšk złota.

Źinsa njejo Kałpjeńc wěcej wjelike bagno. Drjejcanarje njamaju wjele łukow, ale wjele

zboža. Su pśecej sekli tu kisału rězynu. Hyšći se dopomnjeju, kak smy wusoko

wuzgjarnjone tšampali gorjej na Kałpjeńc a na głowje wunosyli te płachty tšawy k

wozoju na kšomje bagna. Zasej dejm se spomnjeś na swojogo starego nana, kenž jo cas

swojogo žywjenja pśemyslował, kak mogali z wjelikego bagna naporaś bujne łuki. Su

zwěsćili, až pod bagnom jo glina. Su dwaźasća metrow dłujku roru do gliny tocyli, aby

woda wotśěgnuła do spodka. Njejo pak nic pomagało. Stary nan jo wuslěźił, až po

jadnej grobli woda pomałem śěgnjo a se zgubijo w pěsku. Su wuryli wjeliku groblu až

daloko do gole, a wěsće jo woda běžała z Kapjeńca a se minuła w pěskowatej zemi.

Ale teke to njejo dosegało. Tak lažko se njejo dał Kałpjeńc pśewinuś. Akle z pomocu

noweje techniki su nad nim dobyli - su jen pśerědowali z groblami, kotarež se zjadnaju we

wjelikej jamje, a tam su stajili elektrisku plumpu, kotaraž wodu plumpa do groble, kenž ju

wjeźo daloko na Drjejcańske łuki. Ale božko, to njejo naš starki wěcej dožywił.

Jano w jadnom roze blisko starego jazorka jo wostało hyšći bagno. Ako su twarili w goli

wjelike lětanišćo, su trjebali paru z Kałpjeńca, dokulaž błomje njeby na pěsku rosło.

A toś su namakali w parje pomniki něgajšnego casa, ako běšo Kałpjeńc hyšći jazoro

a na jogo brjogach stojachu drjewjane domcyki starodawnych rybakow. Źěłaśerje su z

bagna wuśěgnuli pławnicu a drjewjane rybarske kopje ... Na brjoze pak su se hyšći cerili

załožki starych byśow a carne městna w zemi, źož jo se palił wogeń.

Gaž něnto tam sejźiš pod małymi chojcami na tej małej wušynje srjejź Kałpjeńca,

wiźiš, kak jo se w tysacach lět pśeměnił. Tam jo ten mały zbytk starego wjelikego

jazora, na kotaremž su rybaki jězdźili w swojich wurubanych a wupalonych pławnicach.

Toś hyšći spomnjeju powostanki starego bagna na ten cas, ako wodne rostliny a mech su

pomałem jazoro zadusyli a rybakow wugnali. How wiźiš bujne łuki, znanki togo casa,

kak cłowjek pśemožyjo z pomocu noweje techniki wodu a bagno a twori nowu płodnu

zemju. A gaby kśěł hyšći cowaś wo něgajšnych casach, śi wubuźijo rjapotanje

traktora, kotaryž malsnje pśijěźo po tšawu na Kałpjeńc ...

se Lubinski, Kalawski a Chośebuski wokrejs zmakaju, zjadnajo z Błotneju Młyńskeju a

Žrěbjeńcu k nowej rěce, kotarejž se něnto groni Mutnica. Možno, až lažy to na tom

mjenju, kenž zni tak lubosnje a melodiski a znani wo rědnosći našeje dolnoserbskeje

rěcy. Kak chude a suche klincy napśeśiwo tomu němske »Eichenfließ«, kotarež su

fašisty našej Milance nanuzowali, ako su kśěli wšo serbske teke na a pśi błośańskich

rěkach a tšugach wutamaś. Naša mała, śicha rěka pak běšo mocnjejša. Jo hyšći

Milanka, a luźe źiwnje na tebje glědaju, gaž jich pšašaš, źo »Eichenfließ« jo. To

lěbda jaden wě, nejskerjej hyšći tam a zas jaden wot wodogospodarstwa, źož njejsu se

mogali k tomu rozsuźiś, njemožne fašistiske mjenja za błośańske rěki wotporaś a jim

daś zasej jich stare serbske mjenja, kenž sebje lud cesći a je teke źaržy.

Ale njocomy se goriś dla fašistiskich njedobrotnikow, comy se lubjej zwjaseliś na

rědnosći mjenja rěki a kšasnosći krajiny, kotaraž jeje brjogi wobrubjujo. Snaź běšo

lěs wokoło Milanki raz rědnjejšy, ako něnto jo - to groni, ako jo był hyšći wusoki a

njedotyknjony. Tšupcański groba jo měł snaź pjenjeze nuzne a jo pśi Milance pśedał

wšo drjewo Hamburgskemu wikowarjeju, ale to jo južo bejny cas. Luźe powědaju, až

njejo był wjeliki dobytk za žednogo, nic za pśedawarja drjewa a teke nic za kupca.

Pśiroda jo dawno wužyła rany, kenž su jej tencas nabili. Z pjeńkow podrězanych

tłustych bomow su wubijali młode pšuty, a ze susednego statnego wusokego lěsa su

pśileśeli z wětšom semuška wolšow, jasenjow, brjazow, wězow; kabeje su pśinjasli

žołźe, a tak jo tam nastała gusćina, pśez kotaruž možoš se lěbda pśedobyś. Tam a

how stoj hyšći kšuty dub abo sćažny jaseń, wot něgajšnych mordarjow lěsa

wostajony.

Kšasny jo toś ten źiwy młody lěs w maju. Tam se wjelica pośerpin, kšasnje

wupyšnjony z wonjatymi grańkami běłych kwětkow. A w tej kšasnosći spiwa teliko

ptaškow, kaž howac niźi njenadejźoš w cełych drugich Błotach. Njamogu je wšykne

nalicyś, ale na jadnogo tych małych gercow cu spomnjeś. Milanka jo gotowy raj

syłojkow. Jěźoš-lic w maju k wjacoroju po Milance, połožyjoš wjasło do cołna a

dajoš se njasć wot śicho a pomałem běžeceje wody, to śi po cełej droze pśewoźujo

kšasny koncert tych małych wuměłcow mjaz ptaškami. Njamožoš se nasłuchaś -

zabydnjoš, až maš potom hyšći po Žrěbjeńcy skoro goźinu cołn pod wodu

śišćaś, nježli buźoš doma.

Ale Milanka śi posći hyšći druge źiwy. Kužde lěto w měrcu som někotare dny tam.

Mam pśi brjoze lubosneje rěki kus lěsa, kotaryž som dostał z rolneje reformy. Pśecej,

gaž tam w ranem nalěśu źěłam, dostanu wusoki, dostojny woglěd. Na pšawem boce

Milanki se zachopiju Niwjańske lěse a łuki, źož maju žorawy swoj kraj. Gaž pak w

měrcu pśileśiju z dalokeje južneje cuzby, jo jich prědne zmakanišćo na lěsnej łuce

pla Milanki njedaloko mojogo lěsyka.

Nježli jo wiźiš, se južo wot daloka pśipowěźeju z wotšym głosom »rrri« a »rrra«, a

potom stej wušej tebje tej wjelikej ptaška z dłujkimi kśidłami - pomałem pušćitej se k

zemi a stojtej na łuce. Carna jo šyja, carne su teke wjelike pjera na kśidłach, a cełe druge

pjerje jo popjełošere. Něnto se stanjo něco spoźiwnego. Wětša žorawa wobrejujo

mjeńšu, stupa z wjelikimi kšacami wokoło njeje, źo jej napśeśiwo a zasej naslědk,

pokłonijo se, rozšyrijo kśidła, rejujo wokoło njeje, aby kśěła jej dopokazaś, kak lubo

ju ma. Naraz pśestanjo - wobej postajitej głowje do wusoka a glědatej napnětej k

podwjacoroju. Potom chapjatej ryraś - mocnje zni wotše »rrri« pśez śichy lěs. Po chylce

słyšym wotegrono znazdala, źož ryra wjele drugich žorawow, a to jo wołanje a

trompetowanje wot zemje a z powětša mimo zastaśa.

Něnto je wiźim, ako pśidu, prězy jaden ako wjednik a za nim w formje špicnego roga te

druge, nalicym jich dwanasćo. Zastanu z kśidłami machaś, znosuju se pomałem dołoj k

tyma na łuce. Skoro jo k smjaśu, kak se powitaju, myslim na zmakanje dostojnych

knězow. Skońcnje se změruju, chojźe po łuce abo stoje. Kšasny ten wobraz takeje

zgromaźiny tych wjelikich ptaškow - wo wjele wětšych, ako bośony su!

Ze sarnami se wšednje zmakajoš, a gaž sejźiś měrnje pśi rěce a glědaš na swoju

wudu, možoš se groznje wulěkaś, gaž naraz w bliskej gusćinje sarnik z dłymokim

basom załajo. Won šćoka, až tam sejźiš, dokulaž by rad wustupił na lěsnu łuku -

jano ty jogo moliš. Raz som se tam teke zmakał z wjelerogatym jelenjom. Ale jadno

dožywjeńko cu wam hyšći wulicowaś.

Sejźim pśi dłymokej jamje na Milance a łakam, aby jadnu tych wjelikich karpow

wobšuźił, kenž tam su. Milanka se tam bejnje kśiwi, a wiźim jano kusack rěki. Naraz

słyšym slěz kśiwule plańtśanje we woźe a chrjochanje. Myslim se, až pśiźo jaden z

cołnom a až jo cołnaŕ wjelgin charchlaty. Ale co wiźim? W srjejźi rěki płuwa wjeliki

źiwjak mě napśeśiwo. Co ga něnt? We wokognuśu se dopomnjeju wšyknych

wulicowanjow wo złosći źiwych kjandrozow - a ja how stojm ze swojim śańkim

wuźišćom - a njejo teke niźi žeden bom w bliskosći, na kotaryž by mogał zalězć,

gaby źiwjak njedejał byś dobreje mysli. Něnto jo se zwěrisko južo zbližyło tak něźi

na dwaźasća metrow. Zakśiknu na njogo »how«. Źiwjak wuskocyjo z rěki na skoro poł

metra wusoki brjog a stoj něnto w tšawje, na mnjo z bokom glědajucy. Ako tej zubiska

wiźim, kenž jomu stojtej z pyska wen, njejo mě nikula derje wokoło wutšoby. Ale

zakśiknu hyšći raz na njogo - won se pomałem wobrośijo a stupa mimo kuždeje

spěšnosći pśez dłujku tšawu a kricki na wusoki nasyp. Tam hyšći raz zastanjo, a

potom se zgubijo w gustem Niwańskem lěsu.

Końcakowy Rychart, kenž jo pśi nasypje tšawu sekł, pśiženjo ku mnjo. »Sy togo

bubaka wiźeł? Njejsom se jogo mało wulěkał, ako jo mě skoro do kose zagnał. Ten

pak ma zwěsće wěcej ako dwa cantnarja!«

Wšake možoš pśi Milance dožywiś, kuždy raz něco nowego, tam, źož śi njemoli

zogolenje cuzych gosći ako na drugich błośańskich rěkach, ale źož možoš se w

śichośe nasrěbaś rědnosći krajiny, wobsłuchaś a wobglědowaś kšajźne žywjenje

lěsneje zwěriny.

Togodla śi chwalim a lubuju, lubosna Milanka!

kotaryž słuša gmejnje. To mě ma dom wot něgajšneje kjarcmy, kenž jo něźi až do

lěta 1930 tam była. Pjerwjej som bydlił 12 lět w šuli we słužbnem bydlenju za

drugego wucabnika. To pak jo było małe, a njejo nic k njomu słušało, žedna piwnica,

žedna najśpa a což jo nama ze žeńskeju nejwěcej mucało, nic kuska zemje we

wjelikem gumnje, kotarež jo pśi šuli było. Na wšyknom jo měł pšawo kněz prědny

wucabnik, a ten jo zawisnje nad tym stražował, až se nicht tam raz jabłuko pod bomom

njewuzwignjo abo slěwku njewottergnjo, lěcrownož jo jich tak wjele tam wisało, až su

se gałuze łamali.

Moja žeńska a ja, wobej we jsy roźonej, smej byłej wot doma nawuconej, pśed domom

měś zagrodku a slězy njogo gumno ze sadowymi bomami a z grědkami, źož su rědne

struse kwitli. To ga jo how w tej šuli teke wšykno było, ale moj kněz kolega prědny

wucabnik jo źaržał swoje wosebne „pšawa" twardo w rukach: „Niźi njestoj pisane, až

dej měś drugi wucabnik teke zagrodku."

Njejsmy se z nim togodla waźili. Bogalka nic! Ale pśecej jo se nama požedało za kuskom

zemje, źož by mogali rědne struski wotwardowaś a sebje někotare zelka za kuchnju

sajźaś. Jo, jo, klasowe rozdźěle zajźonego casa su se teke južo jawili tam, źož stej

byłej jano dwa wucabnika na jadnej šuli. Njejo było togodla žednogo źiwa, až jo

lěbda raz jaden młody wucabnik, kenž jo był na wejsnej šuli ako drugi pśistajony,

dłujko tam wuźaržał.

Šołta našeje Kuparskeje gmejny, kotaremuž som w gmejnje wjele pomagał, jo naju

starosći derje znał. Jo mě dał druge bydlenje tam, źož źinsa hyšći som. Ako smej se z

nim wšo woglědałej, jo smjejkotajucy gronił: „How možotej kopaś, ryś a sajźaś, tak

wjele ako cotej - starajtej se wo to, až to how skońcnje tšochu lěpjej wuglěda."

A kak jo to tam wuglědało! Něgajšne kjarcmarje běchu jano na to glědali, aby gosćam

pšawje wjele paleńca nalewali, za nimi běšo tam na zachopjeńku fašistiskego casa

lěgwo Źěłoweje słužby, a tam su měli wjedniki jano to na mysli, młodych kjarlow

pśi eksercěrowanju a źěle goniś a katowaś. To slědne, ako běšo hyšći wokoło

doma někak w porěźe, se w tom casu teke hyšći stepta. Źěłowe słužabniki su se pon

teke zgubili - fašisty su trjebali młodych cłowjekow nuznjej za pśigotowanje wojny ako

za twarjenje drogow a wurywanje groblow w Błotach.

Tak smy pon - moja žeńska, našo źowćo a ja - zaśěgnuli do „Zelenego lěsa". Ned

pśed domom běžy mała tšuga. Sprjewina woda njejo gniła. Wona źěła stawnje,

pśiwlaco z Łužyskich gorow a wušynow stawnje kopice pěska, a we Błotach, źož

bywa mucnjejša, jen pon wostajijo lažecy na wuměłach. Za to pak wona wotrywa we

wokłonach jaden kus brjoga za drugim. Naša mała tšuga pśed domom běšo se w

běgu dłujkich lět pśežrała až skoro ku stupnicy našogo nowego bydlenja. Nicht

njeběšo se wo to starał, za wodogospodarske napšawy we Błotach njejo měło

fašistiske kněžarstwo nic pjenježka wušej, dokulaž ga běšo južo wojna, a po

dobytej wojnje ga dejachu se tak a tak po planach Himmlera a Göringa wše serbske luźe z

Błotow wusedliś. Wo tom pak njejsmy tencas hyšći nic wěźeli, to smy akle po wojnje

zgonili.

ma wona porědnje běžaś. Wozyk njejsmej měłej, a karu daś nagotowaś, njejo było

možno, dokulaž běšo rucnikaŕ, ako by mogał to cyniś, we wojnje. Tak smej nosyłej

ze zborkami a korbikami zemju a pyrje z naju zagona role, kenž smej teke wot šołty

dostałej, aby te źěry, kenž jo woda naporała, zachytałej. Som bomy popušćował a

pale gotował a do starego brjoga zabijał, gałuze pśiwłocował a je k tym palam kładł,

aby njemogała woda tu zemju tak lažko wotwlac. Pon smej nosyłej nowu zemju a derna,

aby był brjog twardy. Luźe su se nama smjali, až se gotujomej taku procu - ale su dejali

weto pśipoznaś, až jo to tam něnto lěpjej wuglědało.

Pon som dejał teke ja do wojny. Moja žeńska jo pon sama załožyła pśed domom našu

zagrodku ze strusami, krickami a bomkami. Jo była jaden cas w gojarni w Durinskem lěsu

a sebje wot tam pśinjasła škrjoki a wosebne chojcki sobu a je doma nasajźała. Ako som

pśišeł w lěśe 1946 z wojnskego popajźeństwa domoj, su byli woni južo wěcej ako

meter wusoke. Smy měli wšykne našo wjasele nad rědnym „parkom" pśed woknami

našeje bydleńskeje śpy. Božko njejo naše wjasele dłujko trało. Jadno zajtšo jo była