Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь Дзяржаўная ўстанова адукацыі "Рэспубліканскі інстытут вышэйшай школы"

Першы намеснік Міністра

адукацыі Рэспублікі Беларусь

__________________А.І. Жук

15.06.2006

Рэгістрацыйны № ТД-6-054/тып.
САЦЫЯЛЬНА-ЭКАНАМІЧНАЯ ГЕАГРАФІЯ БЕЛАРУСІ

Вучэбная праграма для геаграфічных спецыяльнасцей

вышэйшых навучальных устаноў
УЗГОДНЕНА

Старшыня Вучэбна-метадычнага аб’яднання вну Рэспублікі Беларусь па прыродазнаўчанавуковай адукацыі

_____________В.В. Самахвал

_____________2006 г

______________Ю. І. Міксюк

______________2006 г
Першы прарэктар Дзяржаўнай установы адукацыі "Рэспубліканскі інстытут вышэйшай школы"

_____________В.І. Дыніч

_____________2006 г
Эксперт

_____________Н. П. Машэрава

_____________2006 г


МІНСК

2006
Складальнік:
Л.В.Казлоўская - прафесар кафедры эканамічнай геаграфіі Беларусі і дзяржаў Садружнасці Беларускага дзяржаўнага універсітэта, доктар эканамічных навук, прафесар.
Рэцэнзенты:
Кафедра эканамічнай і сацыяльнай геаграфіі Установы адукацыі "Брэсцкі дзяржаўны універсітэт ім. А.С. Пушкіна";

У.С. Фацееў – загадчык кафедрай рэгіянальнага кіравання Установы адукацыі "Беларускі дзяржаўны эканамічны ўніверсітэт", доктар эканамічных навук, старэйшы навуковы супрацоўнік.

Г.У. Рыдзеўскі – дацэнт кафедры геаграфіі і аховы прыроды Установы адукацыі “Магілёўскі дзяржаўны універсітэт ім. А.А. Куляшова”, кандыдат геаграфічных навук, дацэнт.
Рэкамендавана

да зацвярджэння ў якасці тыпавой:

Навукова-метадычным саветам Беларускага дзяржаўнага універсітэта (пратакол № 3 ад 13 красавіка 2006 г.);

Навукова-метадычным саветам па спецыяльнасці 1-31 02 01 "Геаграфія" Вучэбна-метадычнага аб’яднання вну Рэспублікі Беларусь па прыродазнаўчанавуковай адукацыі (пратакол № 2 ад 6 лютага 2006 г.)

Тлумачальная запіска

Курс "Сацыяльна-эканамічная геаграфія Беларусі" з'яўляецца адной з асноўных дысцыплін у падрыхтоўцы айчынных прафесійных географаў: навукоўцаў, спецыялістаў прыкладной геаграфіі ў розных галінах гаспадаркі, педагагічных кадраў.

Мэта і задачы курса - даць студэнтам-географам сістэмныя веды: аб месцы Беларусі ў сусветным супольніцтве; аб яе прыродна-рэсурсным, сацыяльна-дэмаграфічным, вытворчым патэнцыялах; аб асаблівасцях сучаснай спецыялізацыі, структуры і тэрытарыяльнай арганізацыі гаспадаркі, развіцці і размяшчэнні вядучых міжгаліновых комплексаў і галін вытворчай і невытворчай сферы, дасягненнях і праблемах у сферы забеспячэння дабрабыту насельніцтва і якасці жыццевага асяроддзя; аб тэрытарыяльных адрозненнях у сацыяльна-эканамічным развіцці рэгіенаў, праблемах і перспектывах тэрытарыяльнай арганізацыі краіны.

Змест курса выкладаецца ў трох частках:

• 
  умовы і фактары сацыяльна-эканамічнага развіцця і тэрытарыяльнай арганізацыі гаспадаркі краіны;
  
• 
  эканоміка-геаграфічная характарыстыка міжгаліновых комплексаў;
  
• 
  эканоміка-геаграфічнае раянаванне і характарыстыка рэгіёнаў Беларусі.
  

У выніку вывучэння курса студэнт павінен валодаць сучасным фактычным матэрыялам па сацыяльна-эканамічнай геаграфіі Беларусі, а таксама ведаць крыніцы інфармацыі і ўмець іх выкарыстоўваць для аналізу сучаснага стану і прагназіравання развіцця і размяшчэння гаспадаркі краіны, распрацоўкі стратэгіі сацыяльна-эканамічнай і экалагічнай устойлівасці рэспублікі.

Агульная колькасць аудыторных гадзін па дысцыпліне – 55.

ЧАСТКА 1. УМОВЫ І ФАКТАРЫ САЦЫЯЛЬНА-ЭКАНАМІЧНАГА РАЗВІЦЦЯ І ТЭРЫТАРЫЯЛЬНАЙ АРГАНІ3АЦЫІ ГАСПАДАРКІ КРАІНЫ

Фарміраванне сучаснай тэрыторыі Беларусі і шлях да ўтварэння суверэннай дзяржавы. Сучасны адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел і напрамкі яго удасканалення.

Асноўныя напрамкі рэфармавання эканомікі у 1990-х гадах. Беларуская мадэль сацыяльна арыентаванай рыначнай эканомікі. Сучасная сацыяльна-эканамічная сітуацыя. Узровень сацыяльна-эканамічнага развіцця ў параўнанні з іншымі краінамі свету. Нацыянальная знешнеэканамічная палітыка ў эпоху глабалізацыі і рэгіяналізацыі. Нацыянальная стратэгія ўстойлівага развіцця.

Прыродна-рэсурсны патэнцыял. Паняцце аб прыродна-рэсурсным патэнцыяле і яго складзе. Ацэнка прыродных умоу як фактара гаспадарчай дзейнасці і якасці жыццевага асяроддзя насельніцтва. Уплыў на гаспадарчую дзейнасць і ўмовы жыцця насельніцтва рэльефа і клімата.

Колькасная і якасная характарыстыка прыродных рэсурсаў. Зямельныя рэсурсы. Класіфікацыя па мэтаваму прызначэнню. Сельскагаспадарчыя землі, іх натуральная, штучная і эканамічная ўрадлівасць. Зямельны кадастр. Банітыроўка глебаў. Комплексная эканоміка-геаграфічная ацэнка зямельных рэсурсаў.

Мінеральныя паліўна-энергетычныя і сыравінныя рэсурсы, ступень забяспечанасці імі гаспадаркі рэспублікі. Колькасная і якасная характарыстыка рэсурсаў нафты, бурага вугалю, гаручых сланцаў, торфу, калійных солей, каменнай солі, фасфарытаў, жалезнай руды, содавай, алюмініевай і іншай сыравіны. Забяспечанасць сыравінай для вытворчасці будаўнічых матэрыялаў. Радовішчы арганічных і мінеральных угнаенняў. Праблемы рацыянальнага выкарыстання мінеральна-сыравінных рэсурсаў.

Водныя рэсурсы. Забяспечанасць імі патрэб гаспадаркі і насельніцтва. Ступень і рацыянальнасць выкарыстання.

Лясныя рэсурсы. Гаспадарчае і прыродаахоўчае значэнне, асаблівасці структуры і забяспечанасць патрэб краіны ў драўніне. Напрамкі рацыянальнага лесакарыстання.

Рэкрэацыйныя рэсурсы. Ацэнка кліматычных фактараў, ландшафтаў, мінеральных вод і гразяў для развіцця курортнай, аздараўленчай, спартыўнай і экскурсійнай галін. Фонд ахоўваемых прырод­ных аб'ектаў як фактар развіцця экалагічнага турызму.

Экалагічная сітуацыя ў краіне. Агульная характарыстыка стану навакольнага асяроддзя і яго дынамікі. Здольнасць прыродных комплексаў супрацьстаяць тэхнагеннаму ўздзеянню. Экалагічнае раянаванне.

Канцэпцыя ўстойлівага развіцця Беларусі і асноўныя напрамкі прыродаахоўнай дзейнасці. Экалагічная інфраструктура, яе склад і роля ў павышэнні якасці навакольнага асяроддзя. Дынаміка і структура прыродаахоўных капіталаўкладанняў. Напрамкі аптымізацыі маштабаў, структуры і тэмпаў развіцця экалагічнай інфраструктуры, зыходзячы з неабходнасці вырашэння асноўных экалагічных праблем рэспублікі.

Фарміраванне насельніцтва і яго дынаміка. Гісторыка-геаграфічныя асаблівасці асваення тэрыторыі. Этнагенез і этнічныя асаблівасці беларусаў. Фактары дынамікі насельніцтва Беларусі: нату­ральны рух, міграцыйны рух і страты ад войнаў. Уздзеянне на дынаміку насельніцтва чарнобыльскай катастрофы.

Асаблівасці працэсу ўзнаўлення насельніцтва краіны. Полаўзроставая і сямейная структура, яе тэрытарыяльная дыферэнцыяцыя.

Міграцыйная рухомасць насельніцтва. Формы і напрамкі знешніх і ўнутраных міграцый. Сучасныя экалагічныя міграцыі. Інтэлектуальныя страты ў выніку павялічэння эміграцыі.

Працоўныя рэсурсы і працоўны патэнцыял. Колькасць, дынаміка і геаграфія насельніцтва працаздольнага ўзросту. Адукацыйны узровень. Занятасць насельніцтва. Узровень беспрацоўя.

Размяшчэнне насельніцтва і ўзровень заселенасці тэрыторыі. 3рухі ў шчыльнасці насельніцтва па абласцях і раёнах краіны. Тыпалогія раёнау Беларусі па суадносінах тэрыторыі і колькасці пражываючага насельніцтва, па ступені гаспадарчай асвоенасці.

Характар рассялення. Гарадскія і сельскія населеныя пункты, іх размяшчэнне. Размеркаванне насельніцтва паміж гарадамі рознай велічыні. Дробнасяленны і буйнасяленны тыпы рассялення. Узмацненне дыферэнцыяцыі ў сістэме гарадскіх і сельскіх населеных пунктаў. Уздзеянне на геаграфію населеных пунктаў чарнобыльскай катастрофы.

Канцэпцыя ўстойлівага развіцця населеных пунктаў. Схема рассялення Беларусі і яе роля ў аптымізацыі развіцця сістэмы населеных пунктаў.

Узровень жыцця насельніцтва і развіццё сацыяльнай сферы. Асноўныя паказчыкі ўзроўню і якасці жыцця, іх дынаміка і тэрытарыяльная дыферэнцыяцыя: даходы на душу насельніцтва, доля насельніцтва з даходамі ніжэй бюджэту пражытковага мінімуму, захворваемасць, злачыннасць, працягласць жыцця і інш. Індэкс развіцця чалавечага патэнцыялу і яго дынаміка.

Узровень развіцця сацыяльнай інфраструктуры і тэрытарыяльная дыферэнцыяцыя забяспечанасці яе аб'ектамі як паказчыкі ўмоў жыццядзейнасці насельніцтва. Сацыяльныя нарматывы. Забяспечанасць паслугамі жыллёва-камунальнай гаспадаркі, пасажырскага транспарту, устаноў бытавога абслугоўвання насельніцтва, гандлю і грамадскага харчавання, аховы здароўя, адукацыі, культуры. Праблемы развіцця і тэрытарыяльнай арганізацыі сацыяльнай інфраструктуры ва ўмовах пераходу да сацыяльна арыентаванай рыначнай эканомікі. Праграма адраджэння вёскі і роля ў гэтым працэсе фарміравання аграгарадкоў.

Вытворча-эканамічны патэнцыял. Паняцце аб вытворча-эканамічным патэнцыяле. Узровень эканамічнага развіцця краіны. Паказчыкі для яго характарыстыкі і іх дынаміка: вытворчасць валавога ўнутранага прадукта (ВУП), колькасць занятых у гаспадарцы, велічыня нацыянальнага багацця, аб'ем ВУП ў разліку на душу насельніцтва. Параўнанне гэтых паказчыкаў з паказчыкамі краін свету і СНД. Структура валавага ўнутранага прадукта і яе дынаміка. Суадносіны паміж сферамі вытвочасці тавараў і паслуг, іх роля ў эканамічным патэнцыяле краіны.

Сельская гаспадарка як другая па значнасці галіна вытворчага комплексу. Праблемы рэфармавання і развіцця сельскай гаспадаркі.

Месца і роля у вытворчым комплексе будаўніцтва, вытворчай інфраструктуры (транспарту, сувязі, гандлю, матэрыяльна-тэхнічнага абслугоўвання) і працэсы іх рэфармавання.

Узровень тэхнікі і тэхналогіі вытворчага комплексу. Удзельная вага навукаемістай і высокатэхналагічнай прадукцыі ў розных галінах прамысловасці і сельскай гаспадаркі. Тэхнічны ўзровень будаўнічага і транспартнага комплексаў.

Навукова-тэхнічны, інавацыйны патэнцыял краіны. Характарыстыка развіцця і размяшчэння арганізацый навукова-тэхнічнага профілю, колькасць і структура навукоўцаў. Фінансаванне навукова-даследчых і эксперыментальна-канструктарскіх работ. Прыярытэтныя напрамкі навукова-даследчых і даследча-канструктарскіх распрацовак. Мэтанакіраванае фарміраванне тэхнаполісаў, тэхнапаркаў, інавацыйных цэнтраў і інш.

Спецыялізацыя і комплекснасць развіцця гаспадаркі як фактары павышэння вытворча-эканамічнага патэнцыялу і канкурэнтаздольнасці краіны. Залежнасць эканомікі Беларусі ад эфектыўнасці знешнеэканамічных сувязей. Эканамічная бяспека дзяржавы.

Спецыялізацыя Беларусі ў падзеле працы ў межах СНД, месца і роля ў сусветнай гаспадарцы.

Комплекснасць развіцця гаспадаркі і трансфармацыя сутнасці гэтага паняцця. Комплекснасць як збалансаванасць (устойлівасць) эканамічнага, сацыяльнага і экалагічнага развіцця краіны ў мэтах забеспячэння сацыяльна і экалагічна камфортных умоў жыццядзейнасці насельніцтва.

Тэрытарыяльная структура вытворчасці і яе роля як фактара эфектыўнасці эканомікі. Узровень тэрытарыяльнай канцэнтрацыі прамысловасці. Найбольш буйныя прамысловыя цэнтры і іх размяшчэнне. Асаблівасці размяшчэння сельскай гаспадаркі. Паняцце аб эканамічным каркасе краіны. Канцэнтрацыя гаспадарчай дзейнасці ў высокаўрбанізаваных зонах уздоўж магістральнай інфраструктуры (чыгуначных, аўтамабільных і водных шляхоў зносінаў, інжынерных камунікацый). Эканамічныя восі. Праблемы ўдасканальвання тэрытарыяльнай структуры вытворчасці. Канцэпцыя "палярнасці" тэрытарыяльнай арганізацыі Беларусі, функцыянальная тыпалогія адміністрацыйных раёнаў рэспублікі.
ЧАСТКА 2. ЭКАНОМІКА-ГЕАГРАФІЧНАЯ ХАРАКТАРЫТЫКА МІЖГАЛІНОВЫХ КОМПЛЕКСАЎ
Міжгаліновыя комплексы як кампаненты структуры гаспадаркі. Паняцце аб міжгаліновых комплексах. Прынцыпы іх фарміравання. Склад і асаблівасці фарміравання міжгаліновых комплексаў у Беларусі.

Паліўна-энергетычны комплекс. Структура комплексу. Роля ў гаспадарцы. Дынаміка развіцця.

Ступень задавальнення патрэб краіны ўласнымі крыніцамі паліва. Характарыстыка нафтаздабываючай і нафтаперапрацоўчай, тарфяной галін. Дынаміка структуры паліўнага балансу. Газіфікацыя гаспадаркі.

Энергетычная інфраструктура: лініі электраперадач, трансфарматарныя падстанцыі, сеткі магістральных і размеркавальных газапровадаў, цеплатрасы і інш. аб^,екты. Сістэмы электра-, газа- і цеплазабеспячэння.

Машынабудаванне - вядучая галіна прамысловасці Беларусі. Фактары фарміравання машынабудаўнічага комплексу, сучасная структура і спецыялізацыя. Характарыстыка развіцця і размяшчэння асобных галін машынабудавання: аўтамабілебудавання, трактарнага і сельскагаспадарчага машынабудавання, станкабудавання, прыладабудавання і радыеэлектронікі, электратэхнічнай прамысловасці і інш.

Праблемы развіцця комплексу, рэструктурызацыі, тэхнічнага пераўзбраення прадпрыемстваў у пераходны перыяд.

Хімічны комплекс. Структура і роля ў гаспадарцы краіны. Фактары і дынаміка развіцця хімічнай і нафтахімічнай, хіміка-фармацэўтычнай і мікрабіялагічнай прамысловасці. Уздзеянне экалагічнага фактара.

Асноўныя напрамкі ўдасканалення структуры комплексу, тэхнічнага пераўзбраення прадпрыемстваў, экалагізацыі вытворчасці.

Лесапрамысловы комплекс. Структура і роля комплексу ў гаспадарцы Беларусі. Фактары і дынаміка развіцця.

Характарыстыка развіцця і размяшчэння будаўніцтва, вытворчасці будаўнічых канструкцый і дэталяў, прамысловасці будаўнічых матэрыялаў (цэментнай, сценавых матэрыялаў, здабычы нярудных будаўнічых матэрыялаў, будаўнічых шкляных вырабаў і інш.). Забяспечанасць сыравінай і экалагічныя праблемы прамысло­васці будматэрыялаў.

Асаблівасці развіцця і размяшчэння тэкстыльнай, швейнай, скураной, абутковай і другіх галін легкай прамысловасці. Праблемы рынкаў сыравіны і збыту ў пераходны перыяд. Вытворчасць тавараў культурна-бытавога і гаспадарчага прызначэння ў розных галінах прамысловасці. Праблемы і перспектывы выпуску канкурэнтаздольных тавараў народнага спажывання.

Аграпрамысловы комплекс. Структура комплексу, яго месца ў гаспадарцы краіны. Вядучыя галіны комплексу - сельская гаспадарка і прамысловасць па перапрацоўцы сельгаспрадукцыі. Паняцце аб харчовай бяспецы краіны.

Сельскагаспадарчыя землі Беларусі, іх размяшчэнне і структура. Тэрытарыяльныя адрозненні ў ступені сельскагаспадарчай асвоенасці тэрыторыі. Меліярыраваныя землі. Меліярацыйны фонд.

Суадносіны паміж раслінаводствам і жывелагадоўляй, іх дынаміка. Раслінаводства. Структура пасяўных плошчаў і яе дынаміка. Збожжавая гаспадарка - галоўная галіна раслінаводства. Збожжавыя і зернебабовыя культуры. Структура пасеваў, валавыя зборы і ўраджайнасць збожжавых культур. Забяспечанасць збожжам на харчовыя і фуражныя мэты. Дзяржаўная праграма "Збожжа".

Бульбаводства. Пасяўныя плошчы бульбы і іх размяшчэнне. Валавы збор і ўраджайнасць. Суадносіны ў напрамках выкарыстання ўраджаю.

Тэхнічныя культуры. Дынаміка і размяшчэнне пасеваў. Валавы збор і ўраджайнасць ільну-даўгунцу. Размяшчэнне ільнозаводаў. Дзяржаўная праграма "Лён". Геаграфія пасеваў цукровых буракоў. Цукровыя заводы і ступень забяспечанасці іх сыравінай. Дзяржаўная праграма "Цукар". Рапс як тэхнічная культура і яе роля ў дзяржаўнай праграме "Алей".

Агародніцтва. Найбольш пашыраныя культуры, асаблівасці іх размяшчэння, валавы збор. Пладаводства. Структура і геаграфія пладова-ягадных насаджэнняў. Валавыя зборы пладоў і ягад.

Кармавытворчасць. Натуральныя кармавыя ўгоддзі, іх размяшчэнне і прадукцыйнасць. Пасяўныя плошчы і ўраджайнасць кармавых культур. Выкарыстанне зерня і бульбы на корм жывеле. Камбікормавая прамысловасць.

Жывелагадоўля як галіна спецыялізацыі сельскай гаспадаркі краіны. Сучасны ўзровень і праблемы развіцця жывелагадоўлі. Канцэнтрацыя жывелагадоўлі. Жывелагадоўчыя комплексы. Праблемы іх кармазабеспячэння і экалагізацыі.

Развядзенне буйной рагатай жывелы. Тэрытарыяльныя адрозненні ў шчыльнасці пагалоўя на 100 га сельгасугоддзяў, прадукцыйнасці, напрамках гадавання буйной рагатай жывелы. Свінагадоўля, размяшчэнне буйных свінагадоўчых комплексаў. Птушкагадоўля, авечкагадоўля і інш. галіны жывелагадоўлі. Узровень забяспечанасці патрэб у прадукцыі жывелагадоўлі, экспартны патэнцыял, праблемы рэалізацыі прадукцыі і яе канкурэнтаздольнасці.

Прамысловасць на перапрацоўцы сельскагаспадарчай сыравіны. Фарміраванне інтэграцыйных аграпрамысловых арганізацый. Структура харчовай прамысловасці. Групоўка галін харчовай прамысловасці. Асаблівасці размяшчэння мясной і малочнай прамысловасці, галін харчасмакавай прамысловасці: хлебапякарнай, макароннай, цукровай, кандытарскай, спіртавой, крухмала-патачнай, пладова-агародніннакансервавай, алейнатлушчавай, дражджавой і інш.

Транспартная сістэма - найважнейшая складаючая ў інфраструктурным комплексе. Забяспечанасць патрэб Беларусі ў розных відах транспарту з улікам яе "транзітнага" геаграфічнага становішча. Транс'еўрапейскія калідоры. Тэхніка-эканамічныя асаблівасці відаў транспарту і іх узаемадзеянне. Паказчыкі работы транспарту. Чыгуначны транспарт і яго роля ў транспартнай сістэме.

Фарміраванне чыгуначнай сеткі краіны. Галоўныя чыгуначныя магістралі. Напрамкі перавозак грузаў і пасажыраў. Чыгуначныя вузлы.

Аўтамабільны транспарт і яго роля ў транспартнай сістэме. Галоўныя аўтамабільныя магістралі, іх транзітнае значэнне. Дзяржаўная праграма "Дарогі Беларусі" аб напрамках удасканалення аўтадарожнай сеткі.

Рачны і марскі транспарт. Трубаправодны транспарт і яго значанне для эканомікі Беларусі. Галоўныя магістральныя нафта-, газа- і прадуктаправоды. Паветраны транспарт. Праблемы і перспектывы развіцця.

Матэрыяльна-тэхнічнае забеспячэнне, месца ў інфраструктурным комплексе. Сучасныя тэндэнцыі развіцця сістэмы забеспячальна-збытавых арганізацый, роля таварных біржаў.

Камунікацыйная інфраструктура. Развіцце матэрыяльна-тэхнічнай базы паслуг сувязі: паштовай, тэлеграфнай, тэлефоннай і інш. Развіцце прагрэсіўных сродкаў сувязі.

Фінансава-банкаўская сістэма як інфраструктурная галіна эканомікі. Размяшчэнне банкаўска-крэдытных устаноў, банкаўскага капітала, інвестыцыйных інстытутаў. Бізнес-інфраструктура.

Знешнеэканамічныя сувязі. Знешні гандаль Беларусі. Аб^,ем экспарту і імпарту тавараў, сальда знешняга гандлю. Таварная структура экспарту і імпарту. Экспарт важнейшых відаў прадукцыі. Імпарт важнейшых відаў прадукцыі.

Экспарт паслуг (транспартных, будаўнічых, камунікацыйных і інш.) і яго роля ў плацежным балансе краіны.

Замежныя інвестыцыі і іх роля ў развіцці краіны. Свабодныя эканамічныя зоны, сумесныя і замежныя прадпрыемствы на тэрыторыі Беларусі. Міжнародныя фінансава-прамысловыя групы і іх значэнне для развіцця прамысловасці Беларусі.

ЧАСТКА 3. ЭКАНОМІКА-ГЕАГРАФІЧНАЕ РАЯНАВАННЕ І ХАРАКТАРЫСТЫКА РЭГІЕНАЎ БЕЛАРУСІ

Эканамічнае раянаванне Беларусі А.Р. Ліса ў 1970-х гадах. Крытэрыі вылучэння эканамічных раенаў (Цэнтральнага, Паўднева-Усходняга, Паўночна-Усходняга і Заходняга) і іх характарыстыка. Выдзяленне ў кожным раене ўнутраных гаспадарчых падраенаў. Канструктыўная накіраванасць раянавання. Яго сучасная ацэнка.

Эканамічнае раянаванне на аснове адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу. Вылучэнне 6 абласных эканамічных раенаў і 19 падраенаў, аб^,ядноўваючых па некалькі адміністрацыйных раенаў у межах абласцей.

Прыродна-гаспадарчае раянаванне. Яго сутнасць. Крытэрыі вылучэння на тэрыторыі Беларусі прыродна-гаспадарчых Паўночнага, Цэнтральнага і Паўдневага раенаў. Кароткая характарыстыка асаблівасцей прыродна-гаспадарчых раенаў.

Сацыяльна-эканамічнае раянаванне. Яго сутнасць, мэты і прынцыпы. Сацыяльна-эканамічнае раянаванне Беларусі ў схемах развіцця і размяшчэння прадукцыйных сіл БССР (1970-ыя гады) у Генеральнай схеме комплекснай тэрытарыяльнай арганізацыі Беларусі, распрацаванай у БелНДіП горадабудаўніцтва ў канцы 1980-х гадоў. Мэты і задачы, прынцыпы вылучэння мясцовых тэрытарыяльна-гаспадарчых сістэм. Іх тыпы. Вылучэнне тэрытарыяльных камплексаў (ТК) і ўвязка ў іх межах мясцовых сістэм. Комплекснае сацыяльна-эколага-эканамічнае раянараванне Беларусі на аснове канцэпцыі забеспячэння іх устойлівага развіцця.

Селектыўнае (праблемнае) раянаванне. Неабходнасць тыпалогіі рэгіенаў (абласцей, раёнаў, гарадоў) па праблемах іх развіцця для абгрунтавання аптымальнай рэгіянальнай палітыкі дзяржавы і эфектыўнага кіравання і самакіравання на ўзроўні рэгіёнаў. Крытэрыі выдзялення праблемных рэгіёнаў. Тыпалогія рэгіёнаў Беларусі па праблемнасці развіцця. Роля навукова-абгрунтаванага эканоміка-геаграфічнага раянавання ў вырашэнні праблемы ўдасканалення адміністрацыйна-тэрытарыяльнага ўладкавання Беларусі, забеспячэння збалансаванага (устойлівага) развіцця яе рэгіенаў, стварэння па ўсей тэрыторыі спрыяльных умоў жыццядзейнасці насельніцтву.

Эканоміка-геаграфічная характарыстыка сучасных адміністрацыйна-тэрытарыяльных рэгіёнаў Беларусі: Брэсцкай, Віцебскай, Гомельскай, Гродзенскай, Магілеўскай, Мінскай абласцей і Мінскага гарадскога сталічнага рэгіёна. Па кожнаму з іх даецца ацэнка асаблівасцей эканоміка-геаграфічнага становішча, прыродна-рэсурснага патэнцыялу і экалагічнай сітуацыі, сацыяльна-дэмаграфічнага і вытворча-эканамічнага патэнцыялу, унутрыабласных эканоміка-геаграфічных адрозненняў, праблем і перспектыў развіцця.

Заключэнне. Праблемы і перспектывы сацыяльна-эканамічнага развіцця Беларусі. Сістэма дзяржаўных і рэгіянальных сацыльна-эканамічных і экалагічных прагнозаў і праграм.
ЛІТАРАТУРА

Асноўная

1. 
   Козловская, Л.В. Социально-экономическая география Беларуси: курс лекций. В 3 ч. Ч.1. Условия и факторы социально-экономического развития и территориальной организации хозяйства Беларуси / Л.В. Козловская.- Мн.: БГУ, 2002.- 107 с.
   
2. 
   Козловская, Л.В. Социально-экономическая география Беларуси: курс лекций. В 3 ч. Ч. 2. Экономико-географическая характеристика межотраслевых комплексов / Л.В. Козловская.- Мн.: БГУ, 2004.- 99 с.
   
3. 
   Козловская, Л.В. Социально-экономическая география Беларуси: курс лекций. В 3 ч. Ч.3. Экономико-географическое районирование и характеристика регионов Беларуси / Л.В. Козловская.- Мн.: БГУ, 2005.- 113 с.
   
4. 
   Национальная стратегия устойчивого социально-экономического развития Республики Беларусь на период до 2020 г. – Мн.: Юнипак, 2004. – 202 с.
   
5. 
   Национальная экономика Беларуси: Потенциалы. Хозяйственные комплексы. Направления развития. Механизмы управления: Учеб. пособие / В.Н. Шимов, Я.М. Александрович, А.В. Богданович и др. Под общ. ред. В.М. Шимова. – Мн.: БГЭУ, 2005. – 844 с.
   
6. 
   Нацыянальны атлас Беларусі. – Мн.: Камітэт па зямельных рэсурсах, геадэзіі і картаграфіі пры Савете Міністраў Рэспублікі Беларусь, 2002. – 299 с.
   

1. 
   Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 18. Кн.2: Рэспубліка Беларусь / Рэдкал.: Г.П. Пашкоў і інш. – Мн.: БелЭн, 2004. – 760 с.
   
2. 
   Геаграфія Брэсцкай вобласці: Дапам. для студэнтаў геаграф. спецыяльнасцей ВНУ / С.В. Арцёменка, А.У. Грыбко, В.К. Карпук і інш.; Пад рэд. С.В. Арцёменкі, А.У. Грыбко.- Мн.: Выд. Цэнтр БДУ, 2002. – 388 с.
   
3. 
   География Могилевской области: Монография / Под общ. ред. И.И. Пирожника, И.Н. Шарухо.- Могилев: МГУ им. А.А. Кулешова, 2004. 420 с.
   
4. 
   Государственная схема комплексной территориальной организации Республики Беларусь: Основные положения. – Мн.: Министерство архитектуры и строительства Республики Беларусь, 2001. – 70 с.
   
5. 
   Киреенко Е.Г. Социально-экономическая география Республики Беларусь: Учеб. пособие.- Мн.: Аверсэв, 2003. -400 с.
   
6. 
   Рогач П.И., Сосновский В.Н. Размещение производительных сил: Учеб.пособие. - Мн.: “Экоперспектива”, 2000. – 244 с.
   
7. 
   Статистический ежегодник Республики Беларусь, 2005 (стат.сб.) Минстат Республики Беларусь – Минск, 2005. – 609 с.
   
8. 
   Статистический сборник “Регионы Республики Беларусь”, 2005 (стат.сб.) Минстат Республики Беларусь – Минск, 2005. – 783 с.
   
9. 
   Фатеев В.С. Региональная политика: теория и практика.- Мн.: ЕГУ, 2004.- 480 с.
   
10. 
    Экономика и общество Беларуси: диспропорции и перспективы развития. Национальный отчет о человеческом развитии 2004 – 2005. Мн.: “Альтиора – Живые краски”, 2005. – 95 с.