«Мая Радзіма — Беларусь»

Дасягненне ўказанай мэты прадугледжвае рашэнне наступных задач:

• 
  фарміраванне ўяўленняў і паняццяў пра аб’екты і з’явы прыроды і грамадскае жыццё, падвядзенне вучняў да элементарнага разумення сувязяў у сістэме «прырода—чалавек—грамадства» і ўсведамлення свайго месца ў нава­коль­ным свеце;
  
• 
  фарміраванне першапачатковых уяўленняў і элементарных паняццяў аб гістарычным шляху беларускага народа на аснове знаёмства вучняў з асобамі і важнейшымі падзеямі айчыннай гісторыі;
  
• 
  выхаванне патрыятызму, любові і павагі да сваёй Радзімы, нацыянальнай самасвядомасці, гуманных адносін да ўсяго жывога, развіццё патрэбнасці ў пазнанні прыроды;
  
• 
  фарміраванне маральных якасцей асобы (добразычлівасці, спагадлівасці, пачуцця абавязку і да т. п.);
  
• 
  фарміраванне ўяўленняў аб тым, што чалавек — частка прыроды і яго здароўе і жыццё ў значнай ступені залежаць ад стану навакольнага асяроддзя; выпрацоўка неабходных уменняў і навыкаў здаровага ладу жыцця;
  
• 
  фарміраванне вопыту інтэлектуальнай і творчай дзейнасці, развіццё агульнавучэбных і прадметных уменняў, неабход­ных для далейшага авалодання сістэматычнымі ведамі па біялогіі, геаграфіі, грамадазнаўстве і гісторыі, для самараз­віцця і самавыхавання.
  

У І класе ў працэсе назіранняў за сезоннымі з’явамі малод­шыя школьнікі атрымліваюць канкрэтныя веды аб раслінах і жы­вёлах бліжэйшага акружэння. Адказваючы на пытанні «Чаму птушкі адлятаюць у цёплыя краіны?», «Чаму адны звяры на зіму ўпадаюць у спячку, а другія вядуць актыўны лад жыцця?», вучні ўпэўніваюцца ў тым, што ў прыродзе ўсё ўзаемазвязана і што змены ў жыцці раслін і жывёл з’яўляюцца прыстасаваннем да ўмоў існавання (да змен у нежывой прыродзе). Такім чынам, ужо з І класа ў дзяцей фарміруюцца элементы экалагічных ведаў.

На першым годзе навучання школьнікі замацоўваюць навыкі асабістай і грамадскай гігіены, якія яны набылі ў дзіцячым сад­ку. У працэсе атрымання звестак аб тым, чаму і як уплывае пры­­рода на настрой і самаадчуванне чалавека, пашыраюцца і паглыбляюцца веды пра здаровы лад жыцця.

Акцэнтуецца ўвага на развіцці ў вучняў уяўленняў аб тым, што чалавек — неад’емная частка прыроды і грамадства. Ужо з І класа ў школьнікаў фарміруецца ўяўленне пра краіну, у якой яны жывуць, яе назву, прыгажосць і непаўторнасць прыроды сваёй Радзімы, роднага кутка, які ўвасабляе ў сабе жывы вобраз Айчыны. Вучні знаёмяцца з асновнымі правамі дзіцяці.

Улічваючы, што фарміраванне асобы дзіцяці пачынаецца ў сям’і, у працэссе вывучэння тэмы «Я і мая сям’я» вялікая ўвага надаецца выхаванню любові да сваіх блізкіх, якая праяўляецца ў клопаце пра родных, у адказнасці разам з іншымі членамі сям’і за парадак і ўтульнасць ва ўласнай кватэры, у доме.

У ІІ класе элементарныя веды аб кампанентах нежывой прыроды — паветры, вадзе, глебе служаць асновай для фарміравання такіх паняццяў, як «расліны і жывёлы — жывыя арганізмы», «сувязь жывой і нежывой прыроды», «умовы, неабходныя для жыцця раслін і жывёл» і інш.

Мэта раздзела «Свет раслін» — паказаць разнастайнасць расліннага свету бліжэйшага акружэння, яго ролю ў прыродзе і жыцці чалавека. Пры знаёмстве з разнастайнасцю расліннага свету праводзіцца работа па класіфікацыі раслін на групы па роз­ных істотных адзнаках: знешняй будове, выкарыстанні чала­векам і да т. п.

Пры вывучэнні раздзела «Свет жывёл» у школьнікаў фар­міру­юцца элементарныя паняцці: «звяры», «птушкі», «насяко­мыя» і да т. п. Вучні атрымліваюць веды пра асаблівасці знеш­няга выгляду і паводзін асобных жывёл як прыстасаванні да ўмоў жыцця.

Веды пра лад жыцця, харчаванне жывёл дапамогуць вуч­ням ІІ класа зразумець, што паміж рознымі жывёламі існуюць цесныя сувязі, што ў прыродзе няма «шкодных» жывёл, што ўсе жывёлы ў прыродзе неабходныя.

Матэрыял аб тым, як жывёлы клапоцяцца пра сваіх дзіцянят, будзе спрыяць фарміраванню ў малодшых школьнікаў добрых, гуманных адносін да ўсяго жывога, а ў выніку, і станаўленню такіх якасцей асобы, як спагадлівасць, дабрыня, што потым праявіцца і ў адносінах да людзей.

Звесткі пра ваду, паветра, навакольны раслінны свет выкарыстоўваюцца для далейшага развіцця ведаў пра зда­ровы лад жыцця (значэнне чыстага паветра, вады, прагулак і адпачынку ў лесе і да т. п. для здароўя чалавека).

У ІІІ класе веды пра кампаненты нежывой прыроды пашы­ра­юцца ў працэсе знаёмства з формамі паверхні, вадаёмамі, ка­рыс­нымі выкапнямі. Як і раней, асноўнымі элементамі ведаў тут з’яўляюцца веды пра значэнне тых ці іншых кампанентаў прыроды, меры па яе ахове.

Пры вывучэнні раздзела «Мая краіна» вялікая ўвага нада­ецца фарміраванню ў малодшых школьнікаў вядучых экалагіч­ных паняццяў: «сувязь раслін і жывёл з навакольным асяроддзем», «прыроднае згуртаванне» і да т. п.

Фарміраванне вызначаных экалагічных паняццяў дапаможа школьнікам усвядоміць, што ўсе жыхары лесу, балота, вадаёма звязаны адзін з адным прамымі і ўскоснымі сувязямі, разбурэнне якіх непазбежна прыводзіць да парушэння прыроднай раўнавагі. Вучні пераконваюцца ў тым, як важна ведаць гэтыя ўзаема­сувязі, каб не наносіць шкоду прыродзе.

Атрыманне картаграфічных ведаў і ўменняў падрыхтуе вучняў ІІІ класа да фарміравання элементарнага ўяўлення пра разнастайнасць прыроды Зямлі.

Атрыманне элементарных ведаў пра будову чалавечага арганізма служаць асновай для фарміравання санітарна-гігіенічных навыкаў і іншых кампанентаў здаровага ладу жыцця.

У ІV класе вучні прыступаюць да вывучэння змястоўнага блока «Мая Радзіма — Беларусь», які мае прапедэўтычны ха­рактар і забяспечвае стварэнне ўмоў для пе­раходу да сістэматычнага вывучэння гісторыі ў базавай школе. Засваенне зместу гэтага блока звязана з развіццём якасцей асобы і здольнасцей малодшых школьнікаў, неабходных для іх паступовай падрыхтоўкі да выканання агульных для ўсіх грамадзян нашай рэспублікі сацыяльных функцый, якія абумоўленыя сістэмай каштоўнасцей, што прынятыя ў нашым грамадстве. Вывучэнне блока «Мая Радзіма — Беларусь» зарыентавана на ўсведамленне малодшымі школьнікамі сваёй прыналежнасці да беларускага народа праз азнаямленне з самымі важнымі культурна-гістарычнымі каштоўнасцямі Беларусі і прыкладамі духоўна-маральнай дзейнасці гістарычных асоб.

Вувучэнне азначанага блока будзе садзейнічаць развіццю пазнавальнага інтарэсу вучняў да айчыннай гісторыі праз уздзеянне на іх эмацыянальную сферу, развіццё ўнутранага свету асобы, якая адчувае прыгажосць роднага краю, з павагай адносіцца да гістарычнага мінулага і сучаснасці сваёй краіны.

Для авалодання змястоўным блокам «Мая Радзіма — Беларусь» прадугледжваецца інтэграванне прыродазнаўчых, геаграфічных ведаў з літаратуразнаўчымі, грамадазнаўчымі, гістарычнымі.

Вучэбны матэрыял спрыяе асэнсаванню дзецьмі сябе як членаў грамадства, грамадзян Рэспублікі Беларусь і як часткі прыроды. Адабраны матэрыял дапаможа малодшым школьнікам на аснове атрыманных ведаў зрабіць вывады аб тым, што прырода і людзі — адно цэлае, прырода — наш дом, яна чакае дапамогі чалавека, клопат аб на­вакольным асяроддзі — абавязак кожнага грамадзяніна сваёй краіны.

Пры вывучэнні прадмета «Чалавек і свет» рэкамендуецца выка­рыстоў­ваць разнастайныя формы работы: экскурсіі ў прыроду, мэтавыя прагулкі, урокі-гульні, урокі-падарожжы, урокі — вус­ныя часопісы, урокі-мікрадаследаванні, урокі-святы і да т. п. Ра­зам з франтальнымі і індывідуальнымі формамі работы неаб­ходна ўключаць малодшых школьнікаў у калектыўную дзейнасць (парная, групавая работа з выкарыстаннем навейшых методык: «Навучанне равеснікаў», «Мазаіка» і інш.).

Разнастайнасцю павінны адрознівацца метады, прыёмы і срод­кі навучання. Першапачатковае значэнне надаецца назіранням у прыродзе, практычным работам, дэманстрацыйным і лабара­торным вопытам, практычнай дзейнасці па ахове прыроды.

Важнае месца ў вучэбным працэсе адводзіцца гульнёвай дзей­насці, накіраванай не толькі на засваенне прадметных ведаў і ўменняў, але і на развіццё спосабаў лагічнага мыслення, на авалоданне вучнямі пэўнымі правіламі паводзін у прыродзе, грамадстве, на выпрацоўку ўменняў і навыкаў здаровага ладу жыцця.

Для паспяховага засваення праграмы павінны выкарыс­тоў­вацца таксама метады і прыёмы, якія садзейнічаюць узмац­ненню эмацыянальнага ўспрыняцця школьнікамі вучэбнага матэ­ры­ялу і выклікаюць у іх унутраную гатоўнасць дзейнічаць у адпа­вед­нас­ці са сфармуляванымі экалагічнымі законамі. Выка­нанню гэтых задач дапамогуць назіранні за непаўторнай прыга­жосцю пры­ро­ды, аналіз паўсядзённага жыцця, выкарыстанне яр­кага і воб­разнага слова літаратурнага твора, мастацкіх карцін, фона­хрэстаматый, сродкаў музычнага і выяўленчага мастацтва.

Вучэбны прадмет «Чалавек і свет» узаемадзейнічае з іншымі адукацыйнымі прадметамі пачатковай школы: «Литературное чтение» на рускай і беларускай мовах, «Выяўленчае мастацтва», «Працоўнае навучанне», «Фізічная культура і здароўе» і інш. Прыродазнаўчы і грамадазнаўчы матэрыял раскрываецца ў адпаведнасці са спецыфікай названых прадметаў з новага боку. Так, веды, якія дзеці атрымалі на ўроках літаратурнага чытання пра такія якасці асобы, як дружба, добразычлівасць, узаемадапамога, выкарыстоўваюцца пры вывучэнні адукацыйнага кампанента «Чалавек і грамадства».

Звесткі аб сезонныз з’явах у прыродзе, аб паводзінах, вобразе жыцця жывёл актуалізуюцца пры вывучэнні расліннага і жывёльнага свету роднага краю (І— ІІ клас), розных прыродных згуртаванняў (ІІІ клас).

Веды аб правілах догляду за хатнімі раслінамі, прадугледжаныя праграмай па працоўнаму навучанню, прымяняюцца пры вывучэнні тэмы «Умовы, неабходныя для жыцця раслін» і г. д.

І КЛАС
(30 г)
Наша Радзіма — Рэспубліка Беларусь (2 г)
Мы жывём у Рэспубліцы Беларусь. Дзяржаўны Герб Рэспублікі Беларусь. Дзяржаўны Сцяг Рэспублікі Беларусь. Мінск — сталіца нашай Радзімы. Наша Радзіма — краіна блакітных рэк, азёр і лясоў. Дзе знаходзіцца наша школа (горад, вёска).

Навакольны свет раслін і жывёл. Што такое прырода. Агульнае ўяўленне пра жывую і нежывую прыроду.

Летнія і асеннія месяцы. Змены ў нежывой прыродзе восенню ў параўнанні з летам: зніжэнне вышыні сонца, паніжэнне тэмпе­ра­туры паветра і вады; змены відаў ападкаў, першыя замаразкі¹. 

Расліны — частка жывой прыроды. Разнастайнасць і прыга­жосць раслін: дрэвы, кусты і травы. Расліны школьнага двара. Маё любімае дрэва, куст. Расліны летам і восенню. Выспяванне пладоў і насення.

Залатая восень. Разнастайнасць асенняй афарбоўкі лістоў дрэў і кустоў. Позняя восень. Лістапад. Завяданне травяністых раслін. Прычыны асенніх змен у жыцці раслін.

Дзікія і свойскія жывёлы Беларусі. Змены ў іх жыцці восен­ню: змены ў жыцці птушак, насякомых, звяроў і іншых жывёл.

Уплыў змен у нежывой прыродзе, у жыцці раслін на жыццё чалавека восенню. Як пра­віль­на апранацца восенню, загартоўваць арганізм. Чым карысныя асеннія прагулкі ў лесе, парку, іх уплыў на здароўе і настрой чалавека.

Асеннія плады і насенне — крыніца здароўя. Шыпшына — скарбонка вітамінаў. Садавіна і агародніна — крыніца вітамінаў. Правілы ўжывання садавіны і агародніны.

Правілы асабістай гігіены. Догляд зубоў, пазногцяў і валасоў. Як даглядаць адзенне і абутак. Рэжым дня. Чаму трэба прытрымлівацца рэжыму дня.

Асеннія з’явы ў прыродзе (абагульняльны ўрок).
Зімовыя змены ў нежывой прыродзе,

жыцці раслін, жывёл і чалавека (9 г)
Экскурсіі (2—3) у прыроду на тэмы: «Прыгажосць зімовага лесу», «Сляды і гукі ў зімовым лесе» і інш.

Першы снег — прымета набліжэння зімы. Змены ў нежывой прыродзе зімой: нізкае месцазнаходжанне Сонца, паніжэнне тэмпературы паветра ў параўнанні з восенню, замярзанне вадаёмаў і глебы. Снег і лёд, снегапады, завеі і да т. п. Правілы паводзін на вуліцы ў снегапад, падчас галалёду.

Як зімуюць расліны. Хвойныя і ліставыя дрэвы і кусты зімой. Каго корміць дрэва ў зімовы час. Хто зімуе на дрэве і пад ім. Клопат чалавека аб захаванні дрэў.

Змены ў жыцці дзікіх жывёл зімой. Іх прычыны: чаму зімой нельга пабачыць жаб, рапух, насякомых. Жыццё птушак зімой. Чаму адны жывёлы (напрыклад, мядзведзь) на зіму засынаюць, а іншыя (вавёрка, ліса) і зімой вядуць актыўны лад жыцця.

Дапамога чалавека дзікім жывёлам. Удзел дзяцей у падкорм­цы жывёл зімой. Змены ў працы людзей зімой: праца на палях, жывёлагадоўчых фермах, у рамонтных майстэрнях і г. д. Змены ў жыцці дзяцей зімой.

Мой горад (вёска). Галоўная вуліца (плошча) нашага горада (вёскі). Правілы дарожнага руху. Куль­турна-асветніцкія ўстановы горада (вёскі): бібліятэка, клуб, кіна­тэатр, спартыўныя збудаванні.

Я і мая сям’я. Значэнне сям’і ў жыцці чалавека. Добразычлівыя зносіны ў сям’і. Правы і абавязкі дзіцяці і бацькоў. Адказнасць дзяцей за свае ўчынкі.

Клопат чалавека аб сваім зда­роўі зімой. Папярэджанне пера­аха­ладжэння арганізма. Як пра­вільна апранацца, загартоўваць арганізм зімой. Правілы паво­дзін на лёдзе пры катанні на кань­ках, санках. Значэнне для зда­роўя зімовых прагулак у парку, лесе. Папярэджанне прастудных захворванняў.

Небяспечныя сітуацыі ў доме. Нумары тэлефонаў, па якіх мож­на выклікаць пажарных, міліцыю, хуткую дапамогу, службу газу.


Вясеннія змены ў нежывой прыродзе,

жыцці раслін, жывёл і чалавека (6 г)
Экскурсіі (3—4) у прыроду на тэмы: «Ранняя вясна ў лесе», «Гукі і пахі вясенняга лесу», «Раннеквітнеючыя расліны — упрыга­жэнне прыроды».

Ранняя вясна. Сакавік — першы месяц вясны. Змяненне месцазнаходжання Сонца. Павышэнне тэмпературы паветра. Таянне снегу. Асцярожна — крыгаход! Вясенні разліў рэк (паводка). Правілы паводзін каля вадаёмаў вясной.

Вясна — час абуджэння раслін. Набуханне пупышак на дрэвах і кустах. Раннеквітнеючыя расліны — корм для насякомых, якія абудзіліся пасля зімовай спячкі. Неабходнасць беражлівых адно­сін да вясенніх першацветаў.

Выкарыстанне жыватворнай сілы прыроды вясной. Прагулкі і гульні ў парку, скверы, бяспечныя месцы для гульняў. Як апранацца вясной.

Змены ў жыцці дзікіх жывёл (насякомых, птушак, звяроў) вясной. Залежнасць паміж тэрмінам прылёту птушак і наяўнасцю корму. Гнездаванне птушак. Адносіны да птушак у гэты адказны ў іх жыцці час.

Вясенняя праца на палях, у садах, парках, скверах і на вуліцах гарадоў і вёсак.

Уплыў людзей на жыццё раслін і жывёл (вырубка лясоў, збіранне букетаў з прыгожа квітнеючых раслін, лоўля прыгожых матылёў, разбурэнне мурашнікаў, рыбная лоўля і да т. п.). Неабходнасць аховы раслін (у тым ліку раннеквітнеючых), жывёл роднага краю. Удзел дзяцей у прыродаахоўных мерапрыемствах.

Вясеннія з’явы ў прыродзе (абагульняльны ўрок).

Змены ў нежывой прыродзе летам. Летнія навальніцы. Пра­вілы паводзін падчас навальніцы.

Расліны летам: цвіценне траў, паспяванне ягад. Ядавітыя расліны (воўчае лыка, мудранка). Жыц­цё жывёл летам, іх клопат аб патомстве.

Ахова прыроды і здароўя чалавека: правілы паводзін на лузе, каля вадаёмаў і ў вадзе. Небяспечныя сітуацыі пры сустрэчы са змеямі, ядавітымі раслінамі і да т. п.

Летняе загартоўванне арганізма. Загар.

Змены ў прыродзе і працы людзей у розныя поры года.

ПАТРАБАВАННІ ДА ПАДРЫХТОЎКІ ВУЧНЯЎ І класа
Вучні павінны мець першапачат­ко­выя ў я ў л е н н і :

пра тое, што такое прырода;

аб прадметах жывой і нежывой прыроды;

аб ролі Сонца як крыніцы святла і цяпла, неабходных для жыцця жывой прыроды;

аб жывёлах свойскіх і дзікіх;

аб неабходнасці беражлівых адносін да ўсяго жывога;

аб сезонных зменах у нежывой прыродзе, у жыцці раслін, жывёл і чалавека;

аб неабходнасці падкормкі птушак і звяроў зімой і ранняй вясной;

аб значэнні для здароўя знаходжання на свежым паветры ў розныя поры года;

аб рэжыме дня, яго складніках;

аб асноўных правілах асабістай і грамадскай гігіены;

аб карысці садавіны і гародніны;

аб месцы, дзе можна і дзе нельга гуляць;

аб правілах паводзін на вадзе.

назву краіны, у якой яны жывуць, яе сталіцу;

сваё прозвішча, імя і імя па бацьку;

імёны і імёны па бацьку бацькоў;

свой дамашні адрас;

нумары тэлефонаў службы вызаву эекстраных служб (хуткая дапамога, міліцыя і да т. п.).

адрозніваць некалькі відаў дрэў (3—4), кустоў (1—2) блі­жэйшага акружэння;

адрозніваць асноўныя віды садавіны і агародніны, выконваць праві­лы гігіены пры іх ужыванні;

адрозніваць некалькі відаў насякомых (1—2), птушак (2—3), звяроў (3—4);

пералічваць асноўныя змены, якія адбываюцца ў жыцці раслін і жывёл, у працы людзей у розныя поры года;

тлумачыць прычыны назіраемых сезонных змен у прыродзе (даступныя разуменню дзяцей);

прытрымлівацца правілаў асабістай гігіены;

выклікаць у выпадку неабходнасці пажарных, міліцыю, хут­кую дапамогу, службу газу або паклікаць на дапамогу дарослых.

Чыстае паветра — залог здароўя чалавека. Прагулкі на чыс­тым паветры, іх значэнне для ўмацавання арганізма чалавека. Азбука харчавання.

Аказанне першай дапамогі пры няшчасных выпадках, траўмах (ударах, вывіхах, пераломах, парэзах).

Вада і жыццё (2 г). Вада ў прыродзе, яе значэнне. Крыніцы забруджвання вады, ахова вады. Вада і здароўе. Значэнне чыстай вады для арганізма чалавека. Якую ваду можна піць.

Глеба, яе значэнне (1 г). Значэнне глебы ў жыцці раслін, жылёл і чалавека. Ахова глебы. Прычыны пажараў, іх згубнае ўздзеянне на глебу. Чаму нельга спальваць сухую траву.
Жывая прырода і чалавек (19 г)
Расліны і чалавек (9 г). Расліны як частка жывой прыроды. Часткі раслін. Умовы, неабходныя для росту і развіцця раслін. Разнастайнасць раслін. Расліны дзікарослыя і культурныя. Найбольш распаўсюджаныя культурныя расліны агарода і саду. Праца людзей па вырошчванні культурных раслін (садавіны, агародніны).

Найбольш распаўсюджаныя дзікарослыя расліны роднага краю (дрэвы, кусты, травы). Лекавыя і ядавітыя расліны. Значэнне раслін у прыродзе і жыцці людзей. Дзікарослыя прыгожа квітнеючыя расліны ў небяспецы. Ахо­ва раслін чалавекам. Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь. Удзел школьнікаў у ахове раслін. Правілы прыродаахоўных паводзін (беражлівыя адносіны да раслін, насякомых, птушак і г. д.).

Клопат жывёл (звяроў, птушак) аб сваіх дзіцянятах. Меры, накі­раваныя на ахову жывёл у адказны перыяд іх жыцця (гада­ванне патомства).

што такое прырода;

прыметы жывой прыроды;

некалькі відаў найбольш распаўсюджаных дзікарослых і культурных дрэў, кустоў і траў;

некалькі відаў найбольш распаўсюджаных насякомых (2—3), птушак (3—4) і звяроў (4—5) роднага краю;

некалькі відаў раслін і жывёл (2—3), занесеных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь;

правілы паводзін у прыродзе (чаму нельга збіраць букеты з прыгожа квітнеючых раслін на лузе, у лесе, лавіць каляровых матылёў, жаб і інш.) і ў грамадскіх месцах (у бібліятэцы, транспарце, на вуліцы і да т. п.);

правілы зносін з равеснікамі і дарослымі;

якое значэнне для здароўя мае знаходжанне на свежым паветры;

чаму неабходна праветрываць кватэру і класныя памяшканні;

якія прадукты карысныя для здароўя;

значэнне чыстай вады для здароўя чалавека.

выкарыстоўваць словы прывітання, звароту, падзякі;

выконваць правілы этыкету ў сумеснай калектыўнай працы і ў гульнях з аднагодкамі;

выконваць правілы паводзін у грамад­скіх месцах;

сачыць за сваім знешнім выглядам;

удзельнічаць у падтрымцы чысціні і ўтульнасці ў доме;

адрозніваць (па істотных прыметах):

а) жывыя і нежывыя прад­меты прыроды;

б) некалькі відаў найбольш распаўсюджаных дзі­карослых і культурных дрэў (3—4), кустоў (2—3), траў (2—3) роднага краю;

в) некалькі відаў раслін і жывёл (2—3), занесеных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь;

г) лекавыя і ядавітыя расліны (2—3);

д) некалькі відаў найбольш распаўсюджаных насякомых (2—3), птушак (3—4) і звяроў (4—5) роднага краю;

пад кіраўніцтвам настаўніка, выхавацеля праводзіць назі­ран­ні за раслінамі, жывёламі;

выконваць нормы і правілы прыродаахоўных паводзін;

удзельнічаць у даступнай прыродаахоўнай дзейнасці;

папярэджваць розныя бытавыя траўмы, аказваць першую дапа­могу пры апёках, драпінах, парэзах.

Поле — згуртаванне, створанае чалавекам. Жывёлы, якія жывуць у полі. Узаемасувязі паміж раслінамі і жывёламі поля.

Ахоўныя тэрыторыі: нацыянальны парк «Белавежская пушча».

Практычныя работы. Знаходжанне асноўных формаў зям­ной паверхні, найбуйнейшых рэк і азёр на фізічнай карце Бела­русі. Знаём­ства з узорамі карысных выкапняў з калекцыі.

Экскурсіі ў прыроду (3—4). Прыкладныя тэмы: «Формы зям­ной паверхні, вадаёмы, карысныя выкапні роднага краю» (комплексная), «Асноў­ныя пры­род­ныя згуртаванні роднага краю (лес, балота)» (з улі­кам магчымасцей рэгіёна), «Расліны і жывёлы поля». Экскурсіі праводзяцца ў пачатку наву­чаль­нага года.
Разнастайнасць прыроды на Зямлі (4 г)
Расліны і жывёлы розных куткоў Зямлі. Залежнасць разнастайнасці рас­лін­нага і жывёльнага свету Зямлі ад наяўнасці цеплыні і вільгаці.


ЧАЛАВЕК І ЯГО ЗДАРОЎЕ (8 г)
Чалавек — частка прыроды (1 г). Арганізм чалавека. Правы дзяцей на абарону ад насільнага перамяшчэння і выкрадання. Правілы паводзін у небяспечных сітуацыях.

Як чала­век успрымае навакольны свет (1 г). Вочы — ор­ган зроку, вушы — орган слыху. Гігіена гэтых органаў пачуццяў.

Права на асабістую ахову дзяцей з асаблівасцямі развіцця. Неабходнасць уважлівых адносін да іх.

што такое гарызонт;

асноўныя і прамежкавыя бакі гарызонту, розныя спосабы арыентавання на мясцовасці;

асноўныя формы паверхні Беларусі;

асноўныя прыродныя згуртаванні роднага краю (лес, балота);

3—4 віды найбольш распаўсюджаных раслін і жывёл леса, балота, поля;

значэнне прыроды для чалавека, уплыў дзейнасці людзей на прыроду;

ахова прыроды — доўг і абавязак кожнага чалавека;

правілы выпрацоўкі і захавання добрай паставы;

значэнне скуры для арганізма;

правілы догляду за скурай;

правілы догляду за зубамі;

асноўныя правілы аховы зроку і слыху;

пра шкодны ўплыў курэння і алкаголю на арганізм чалавека;

значэнне здаровага харчавання для арганізма школьніка.
Вучні павінны ў м е ц ь:

арыентавацца па компасе і некаторых мясцовых прыметах;

паказваць мацерыкі і акіяны на глобусе, фізічнай карце паўшар’яў;

адрозніваць некалькі відаў найбольш распаўсюджаных раслін і жывёл лесу, балота, поля;

праводзіць экалагічнае прагназіраванне (рашаць задачы тыпу «Што будзе, калі…»);

выконваць правілы паводзін у прыродзе, якія адпавядаюць экалагічным нормам, абгрунтоўваць неаб­ходнасць іх выканання.

Як працаваць з вучэбным дапаможнікам. Паняцці «Радзіма» і «Бацькаўшчына».

Закон Рэспублікі Беларусь «Аб правах дзіцяці», яго асноўны змест. Асноўныя правы дзіцяці. Права на адукацыю і адпачынак. Дзеці і рэлігія.

складаць невялікае паведамленне пра знакамітых гістарычных асоб і дзеячаў культуры з апорай на тэкст вучэбнага дапаможніка;

складаць апісанне па гістарычнай ілюстрацыі;

узнаўляць змест гістарычных паняццяў з дапамогай слоўніка, размешчанага ў вучэбным дапаможніку;

паказваць на карце і абазначаць на контурнай карце з дапамогай картасхем вучэбнага дапаможніка і атласа тэрыторыю і межы Рэспублікі Беларусь, сталіцу і абласныя цэнтры, месца свайго пражывання;

вызначаць паслядоўнасць гістарычных падзей на «стужцы часу», а таксама карыстаючыся спісам асноўных дат, якія пададзены ў вучэбным дапаможніку.

АСНОЎНЫЯ ПАТРАБАВАННІ ДА ПАДРЫХТОЎКІ ВУЧНЯЎ IV КЛАСА

У выніку навучання вучні павінны в е д а ц ь:

назву дзяржавы, яе сталіцу і абласныя цэнтры;

дзяржаўную сімволіку Рэспублікі Беларусь;

імёны 2—3 гістарычных асоб і дзеячаў культуры Беларусі;

1—2 памятныя мясціны свайго роднага краю.

складаць невялікае паведамленне пра знакамітых гістарычных асоб і дзеячаў культуры з апорай на тэкст вучэбнага дапаможніка;