Лептаспіроз – інфекцыйная прыродна-ачагавая хвароба жывёл і чалавека, якая характарызуецца кароткачасовай ліхаманкай, анеміяй, жаўтухай, гемаглабінурыяй

Лептаспіроз – інфекцыйная прыродна-ачагавая хвароба жывёл і чалавека, якая характарызуецца кароткачасовай ліхаманкай, анеміяй, жаўтухай, гемаглабінурыяй (асабліва ў цялят), гемарагічным дыятэзам, некрозам склізістых абалонак і скуры, атаніяй органаў стрававання, абортамі (у кароў і свінаматак). Магчыма і бессімптомнае працяканне хваробы. Перахварэўшыя жывёлы доўгі час застаюцца лептаспіраносьбітамі.

Сям’я: Spirochaetaceae

Род: Leptospira

Від: L.interrogans (патагенны від уключае больш за 180 серавараў).

• 
  у прыродных ачагах (дзе адсутнічаюць сельскагаспадарчыя жывёлы і чалавек) хварэюць мышы, хамякі, пацукі, насякомаедныя і парнакапытныя;
  
• 
  у асобных відаў грызуноў лептаспіры маюць да 60% прадстаўнікоў папуляцыі;
  
• 
  хварэюць усе сельскагаспадарчыя, хатнія жывёлы і чалавек; найбольш адчувальны БРЖ (серагрупы Pomona, Hebdomadis), свінні (серагрупы Pomona, Tarassovi), лісы, пясцы; менш адчувальны – коні, козы, авечкі, буйвалы, вярблюды, алені, аслы, сабакі, кошкі, куры;
  
• 
  лабараторныя жывёлы па ступені адчувальнасці размяшчаюцца наступным чынам: залацістыя хамячкі, марскія свінкі, трусы-сысуны.
  

• 
  асноўны фактар перадачы хваробы – вада;
  

• 
  уваходнымі варотамі ўзбуджальніка з’яўляюцца пашкоджаная скура і склізістыя абалонкі;
  
• 
  дзякуючы актыўнай рухомасці лептаспіры хутка трапляюць у кроў, а праз 12 гадзін ужо знаходзяцца ў пячонцы;
  
• 
  адбываецца генералізацыя інфекцыі – з’яўляецца ліхаманка, павялічваецца колькасць лептаспір у пячонцы, нырках, наднырачніках, селязёнцы, лёгкіх;
  
• 
  да гэтага часу ўтвараюцца антыцелы, якія выклікаюць элімінацыю лептаспір з крыві і парэнхіматозных органаў; у нырках антыцелы не дзейнічаюць і лептаспіры актыўна размнажаюцца, а затым выдзяляюцца з мачою;
  
• 
  лізіс лептаспір суправаджаецца назапашваннем таксічных рэчываў, якія павышаюць пранікальнасць сасудаў, лізіруюць эрытрацыты, адбываюцца крывазліцці, развіваецца гематурыя і жаўтуха, пашкоджваецца нервовая сістэма. Таксікоз можа прывесці да гібелі жывёлы;
  
• 
  ферменты вірулентнасці: гемалізін, фібрыналізін, плазмакаагулаза, гіялуранідаза, ліпаза, лецытыназа.
  

• 
  пры жыцці жывёлы – мача, кроў у перыяд ліхаманкі;
  
• 
  пасмяротна – трупы дробных жывёл, сэрца, кавалкі парэнхіматозных органаў, нырка, транссудат з грудной і брушной поласцяў, перыкардыяльная вадкасць, мачавы пухір з утрыманнем, абартаваны плод ці органы плода; вадкія субстраты адсмоктваюць у стэрыльныя прабіркі;
  
• 
  патматэрыял дастаўляецца ў лабараторыю з нарочным не пазней 6 гадзін пасля гібелі жывёлы летам і 12 гадзін зімою.
  

• 
  тонкія, доўгія спіралепадобныя мікраарганізмы даўжынёй 7..14 (да 30 мкм) і шырынёй 0,1...0,2 мкм;
  
• 
  маюць 12...18 дробных першасных завіткоў, а другасныя завіткі надаюць ім Г-, С- і S-форму;
  
• 
  споры і капсулы не ўтвараюць;
  
• 
  грамадмоўныя (лептаспіры дрэнна успрымаюць анілінавыя фарбы);
  
• 
  па Раманоўскаму-Гімзу афарбоўваюцца ў чырвоны колер (ружова-фіялетавы) (фіксацыя рэзка змяняе іх марфалогію);
  
• 
  па Кікценку – у чырвона-фіялетавы колер на бясколерным фоне;
  
• 
  рухомыя (галоўны тып руху – вярчальна-паступальны); жгуцікаў не маюць, а рухаюцца за кошт скарачэння фібрылаў восевай ніткі цела;
  
• 
  жывыя лептаспіры разглядаюць у цёмным полі мікраскопа; выкарыстоўваюць цемнапольны кандэнсар і павелічэнне 40х7-10; прэпарат рыхтуюць па метаду раздаўленай кроплі;
  
• 
  магчыма прымяненне імунафлюарэсцэнтнага метада дыягностыкі.
  

Матэрыял высяваюць на спецыяльныя асяроддзі Любашэўскага і Уленгута:

• 
  асяродде Любашэўскага – фільтраваную праз папяровы цэдаль нехлараваную ваду стэрылізуюць у аўтаклаве пры 1 атмасферы 30 мінут, ахалоджваюць, устанаўліваюць рН 7,3...7,4 і дабаўляюць 5% сыроваткі крыві труса ці барана, прагрэтай пры 56^оС на працягу 1 гадзіны; затым асяроддзе прапускаюць праз фільтруючыя пласціны СФ у фільтры Зейтца і асептычна разліваюць у прабіркі;
  
• 
  асяроддзе Уленгута рыхтуюць з вадаправоднай вады (рН 7,2...7,3), стэрылізуюць дробна цякучым парам; да 10 аб’ёмных частак вады дадаюць 1 частку стэрыльнай сыроваткі крыві каня ці труса, памешваюць, асептычна разліваюць у прабіркі па 3 мл і заліваюць 1 мл вадкага вазеліну;
  
• 
  таксама выкарыстоўваюцца асяроддзі Ферворта-Вольфа, паўвадкае Флетчэра, асяроддзе Кортгофа, твін (полісарбат) альбумінавае асяроддзе Эллінгаўзена ці Элліса, асяроддзе Кокса і іншыя.
  

• 
  факультатыўныя анаэробы;
  
• 
  аптымальная тэмпература 28...30^оС;
  
• 
  тэрмін культывавання ад 7 дзён да 1...2 месяцаў, а для асобных варыянтаў да 6 месяцаў;
  

• 
  пры культываванні асяроддзе не змяняецца і наяўнасць росту лептаспір вызначаюць мікраскапіяй у цёмным полі; на цвёрдых асяроддзях (Кокса, ВГНКІ) утвараюць калоніі S-, O- і R-формаў; тыповая вірулентная S-форма мае празрыстыя, у выглядзе дыску з роўным краем, калоніі;
  

• 
  выдзялення культур з зыходнага матэрыялу і аб’ектаў знешняга асяроддзя;
  
• 
  ачысткі культуры лептаспір ад іншых;
  
• 
  вызначэння вірулентнасці;
  
• 
  дыферэнцыяцыі ад сапрафітаў.
  

Вірулентнасць культуры вывучаюць на залацістых хамячках ці трусянятах, якіх зараджаюць унутрыбрушынна 5...7 дзённай культурай, якая ўтрымлівае 70...100 лептаспір у поле зроку мікраскопа. Высокавірулентныя культуры выклікаюць гібель залацістых хамякоў у дозе меншай за 0,1 мл, сярэдняй вірулентнасці – у дозе 0,2...0,4 мл і слабавірулентныя – у дозе 0,5 ... 1 мл.

Сералагічны метад дыягностыкі. У мэтах своечасовага выяўлення лептаспірозу і кантролю эпізаатычнай сітуацыі праводзяць даследаванне сыроваткі крыві жывёл у РМА:

• 
  на племянных прадпрыемствах, станцыях штучнага асемянення, у племянных гаспадарках ад усіх вытворцаў 1 раз у год;
  
• 
  свіней, буйной і дробнай рагатай жывёлы, коней перад уводам (увозам) і вывадам для племянных і іншых мэтаў (акрамя жывёл на адкорме) пагалоўна;
  
• 
  ва ўсіх выпадках пры прадпалажэнні на лептаспіроз.
  

Даследуемую сыроватку разводзяць фізрастворам: невакцынаваных жывёл 1:25, вакцынаваных 1:50. Пасля дабаўлення антыгену развядзенні падвойваюцца і становяцца адпаведна 1:50 і 1:100. Пры неабходнасці сыроватку разбаўляюць яшчэ больш: 1:100, 1:200, 1:400 і г.д.

Сыроватку крыві БРЖ даследуюць праз 3 месяцы, а іншых праз два месяцы пасля вакцынацыі.

Сыроватку крыві ўвозімых для племянных мэтаў жывёл даследуюць толькі ў адным развядзенні 1:25 (пасля дабаўлення антыгену 1:50).

Для пастаноўкі РМА разбаўленую сыроватку разносяць па 0,1 мл у лункі аглютынуючых пласцін ці ў прабіркі. Пасля ўнясення антыгенаў па 0,1 мл пласціны ці прабіркі ўстрэсваюць і вытрымліваюць у тэрмастаце пры 30...37^ос на працягу 1 гадзіны. Рэакцыю ўлічваюць мікраскапіяй кропель з кожнай лункі (прабіркі) у цёмным полі мікраскопа. Яе адзначаюць крыжыкамі наступным чынам:

++++ - аглютынаваны 100% лептаспір;

+++ - аглютынаваны 75% лептаспір;

++ - аглютынаваны 50% лептаспір;

+ - аглютынаваны 25% лептаспір;

- - аглютынацыя адсутнічае.

Аглютынацыя праяўляецца ў склейванні лептаспір з утварэннем павучкоў. Кожны такі павучок уключае ад 3..5 да некалькіх дзесяткаў і сотняў лептаспір. Вольныя канцы лептаспір захоўваюць рухомасць.

У кантролі лептаспіры павінны захоўваць рухомасць і не мець прыкмет лізісу і аглютынацыі.

Пры мікраскапіі гістазрэзаў лептаспіры часцей знаходзяцца на паверхні эпітэлію і ў прасветах мачавых канальцаў нырак, радзей у цытаплазме эпітэлію, пераважна групамі. Тыповыя лептаспіры заўсёды афарбаваны ў чорны колер, маюць S-падобную форму з 1-2 выгінамі ці гадзюкападобную форму з грубымі тоўстымі завіткамі, якія ў асобных выпадках слабазаўважныя. Астатнія тканкі афарбаваныя ў буравата-жоўты колер.

• 
  культура лептаспір выдзелена з паталагічнага матэрыялу ці органаў лабараторнай жывёлы, зараджанай даследуемым матэрыялам;
  
• 
  лептаспіры знойдзены пры мікраскапіі крыві, мачы ці суспензіі з органаў жывёл ці лабараторнай жывёлы, што загінула пасля зараджэння даследуемым матэрыялам;
  
• 
  лептаспіры знойдзены ў гісталагічных зрэзах імпрэгнаваных серабром, якія прыгатаваны з нырак ці пячонкі жывёл (органаў абартыраванага ці мёртванароджанага плоду);
  
• 
  лептаспіры знойдзены метадам флюарэсцыруючых антыцел.
  

• 
  пры ўстанаўленні нарастання цітра антыцел у сыроватцы крыві пры 2-х разовым даследаванні з інтэрвалам 7...10 дзён у РМА у адных і тых жа жывёл;
  
• 
  пры знаходжанні антыцел у сыроватцы крыві абартыраваных жывёлаў пры аднаразовым даследаванні ў цітры 1:2500 і вышэй ці павелічэнні іх пры двухразовым даследаванні;
  
• 
  пры выяўленні менш чым 25% рэагуючых жывёл дадаткова праводзяць мікраскапію мачы; пры адмоўных выніках даследавання мачы праз 15...30 дзён праводзяць паўторнае даследаванне крыві і мачы раней даследаваных жывёл;
  
• 
  знаходжанне лептаспір ці антыцел да іх пры паўторным даследаванні ў жывёл, якія не мелі іх у папярэднім даследаванні, ці нарастанні цітра антыцел сведчыць аб недабрабыце гаспадаркі;
  
• 
  у раней прывітых жывёл антыцелы могуць захоўвацца ў свіней да 2-х месяцаў, у БРЖ – да 3-х месяцаў.
  

Пры вакцынацыі кароў за 1,5...4 месяцы, авечак і свінаматак за 1,5...2 месяцы да родаў каластральны імунітэт працягваецца ў цялят да 2,5 месяцаў, у ягнят і парасят – да 1,5 месяца.

Для актыўнай імунізацыі выкарыстоўваюць дэпаніраваную полівалентную вакцыну ГНКІ супраць лептаспірозу жывёл, якая выпускаецца ў двух варыянтах, якія адрозніваюцца наборам серагруп і штамаў лептаспір; імунітэт наступае праз 14...20 дзён і працягваецца ў маладняка да 6 месяцаў, у дарослых жывёл – да 1 года.
Схема бактэрыялагічнага даследавання на лептаспіроз

Мікраскапія:

цемнапольная пры павелічэнні 20-40, спецыяль-ная падрыхтоўка матэрыялу; гістазрэзаў, ім-прэгнаваных серабром па Левадзіці


Кампілабактэрыёз

Кампілабактэрыёз – інфекцыйная хвароба буйной рагатай жывёлы, авечак, свіней; могуць хварэць куры і чалавек. У млекакомячых адзначаюцца аборты, часовае бясплоддзе, затрымка паследу, вагініты, метрыты, нараджэнне нежыццяздольнага маладняку, пашкоджанне кішэчніка і пячонкі. У курэй зніжэнне прыросту масы бройлераў, яйканоскасці кур-нясушак і гібель куранятаў. У чалавека часцей працякае, як вострае страўнікава-кішэчнае захворванне, радзей выклікае сістэмныя захворванні, перынатальныя інфекцыі.

Сям’я: Spirillaceae

Род: Campylobacter

Віды: С. fetus (падвіды С. fetus venerealis, С. fetus fetus);

• 
  У буйной рагатай жывёлы ўзбуджальнікамі кампілабактэрыёзу з’яўляюцца С. fetus fetus, С. fetus venerealis, С. jejuni;
  
• 
  у авечак - С. fetus fetus, С. jejuni;
  
• 
  у свіней – C.hyointestinalis, C. sputorum mucosalis;
  
• 
  у птушак - С. jejuni;
  
• 
  у сабак - С. jejuni, С. fetus fetus;
  
• 
  у чалавека - С. fetus fetus, С. jejuni, С. coli.
  

• 
  зараджэнне адбываецца палавым шляхам ці аліментарна;
  
• 
  асноўнае месца лакалізацыі кампілабактэра палавыя органы;
  
• 
  фактар вірулентнасці – тэрмастабільны эндатаксін,
  

• 
  абартыраваны плод з абалонкамі ці галава, страўнік, пячонка, лёгкія плоду, частка плацэнты;
  
• 
  ад кароў - склізь з шыйкі маціцы ці з цэрвікальна-вагінальнай вобласці;
  
• 
  ад быкоў - прэпуцыяльная склізь, сперма, сакрэт прыдаткавых палавых залоз;
  
• 
  ад забітых з дыягнастычнай мэтай жывёл маціца, яечнікі, похву, лімфавузлы тазавай поласці.
  

• 
  поліморфныя, тонкія, выгнутыя ў выглядзе коскі, лятучай чайкі, літары V, спіралі з адным ці некалькімі завіткамі, даўжынёй 0,5...8 і таўшчынёю 0,2...0,8 мкм;
  
• 
  грамадмоўныя;
  
• 
  спор і капсул не ўтвараюць;
  
• 
  рухомыя (робяць вінтавыя рухі з дапамогай адзінкавых жгуцікаў, размешчаных на адным ці абодвух канцах клеткі;
  
• 
  для павышэння спецыфічнасці мікраскапічнага даследавання выкарыстоўваюць імунафлюарэсцэнтную мікраскапію прэпаратаў.
  

• 
  паўвадкі 0,15...0,2% мяса-пячонкавы пептонны агар (ПВА);
  
• 
  2...3% мяса-пячонкавы пептонны агар (МППА);
  
• 
  сафраніна-жалеза новабіяцынавае асяроддзе (СЖН);
  
• 
  агар Мартэна;
  
• 
  асяроддзе Кітта-Тароцці без масла.
  

• 
  мікрааэрафілы – лепш растуць у атмасферы 10...15% СО₂ ці анаэробы;
  
• 
  аптымальная тэмпература 37...38^оС;
  
• 
  для мэтанакіраванага вылучэння С. jejuni першасныя высевы інкубуюць пры 42^оС;
  
• 
  тэрмін культывавання – да 10 дзён.
  

• 
  пры выдзяленні першаснай культуры выкарыстоўваюць паўвадкія і цвёрдыя пажыўныя асяроддзі з дабаўленнем крыві ці сыроваткі крыві; матэрыял інтэнсіўна забруджаны старонняй мікрафлорай, высяваюць на селектыўныя асяроддзі:
  
• 
  цвёрдае асяроддзе ВІЭВ;
  
• 
  сардэчна-пячонкавы пептонны агар (СППА) з дабаўленнем 5...10% дэфібрынаванай крыві авечак, 1...2% жоўці буйной рагатай жывёлы ці брыльянтавай зелені 1:40000;
  
• 
  селектыўны крывяны эрытрыт агар з FBP-дабаўкай з наступным прыбаўленнем антыбіётыкаў;
  
• 
  сафраніна-жалеза-новабіяцынавае асяроддзе (СЖН);
  
• 
  кампілабакагар.
  

• 
  асяроддзе Кітта-Тароцці, агар Мартэна, паўвадкі агар (ПВА), МППА, крывяны эрытрыт агар з FBP-дабаўкай;
  
• 
  на паўвадкім асяроддзі (ПВА) кампілабактэры растуць у выглядзе тонкіх шэравата-блакітных дыскаў на адлегласці 1...3 мм ад паверхні;
  
• 
  на цвёрдых пажыўных асяроддзях кампілабактар можна заўважыць праз 48...96 гадзін у выглядзе драбнейшых блакітнаватых калоній слаба заўважных няўзброеным вокам, якія дасягаюць памераў 1...3 мм у дыяметры;
  
• 
  на СЖН пры росце чыстай культуры ружовы колер асяроддзя не змяняецца, а пры змешаным росце ці пры размнажэнні толькі іншых відаў колер асяроддзя становіцца ясна-жоўтым;
  
• 
  для ачысткі забруджаных іншай мікрафлорай культур можна выкарыстоўваць біяпробу:
  
• 
  зараджэнне цяжарных марскіх свінак увядзеннем ім у брушную поласць ці ў похву 0,5 мл даследуемай полімікробнай культуры з наступным высевам матэрыялу з абартыраваных пладоў; калі на працягу 10...12 дзён аборту не адбываецца, свінак забіваюць і высевы робяць з эмбрыёнаў і поласці маткі;
  
• 
  заражэнне 3-х вялікіх нецяжарных самак белых мышэй унутр похвы на працягу двух дзён запар з наступным іх забіццём на 8 дзень.
  

• 
  у БРЖ пры дапамозе рэакцыі аглютынацыі з вагінальнай скліззю (РАВС); кампаненты - склізь з похвы ў разбаўленні ад 1:50 да 1:400 і кампілабактэрыёзны антыген;
  
• 
  у авечак пры дапамозе РА з сыроваткаю крыві; кампаненты – сыроватка крыві ў развядзенні ад 1:100 да 1:400 і кампілабактэрыёзны антыген.
  

• 
  пры знаходжанні марфалагічна тыповага ўзбуджальніка ў мазках з патматэрыялу метадам люмінісцэнтнай мікраскапіі;
  
• 
  пры выдзяленні з патматэрыялу культуры з уласцівасцямі, характэрнымі для ўзбуджальніка.