Канспект лекцый па гісторыі Беларусі (ХІІІ – канец ХVІІІ ст)

Канспект лекцый па гісторыі Беларусі (ХІІІ – канец ХVІІІ ст)

ЛЕЦЫЯ 3 Унутраная палітыка Казіміра IV

1. Барацьба феадальных груповак за ўладу ў 30-я гг. XV ст.

2. Абранне Казіміра вялікім князем. Агульназемскі прывілей 1447 г. і яго значэнне.

3. “Судзебнік” Казіміра IV 1468 г.

1 Барацьба феадальных груповак за ўладу ў 30-я гг. XV ст.

• Пасля смерці Вітаўта з'езд беларускіх, літоўскіх і ўкраінскіх баяр у Вільні абраў Вялікім князем малодшага брата Ягайлы – Свідрыгайлу (1430–1432).

• Свідрыгайла ігнараваў прывілеі католікаў і наблізіў да сябе праваслаўных Хадкевічаў, Друцкіх, Палазевічаў.

• У выніку змовы літоўскіх баяр Свідрыгайла ў 1432 г. быў скінуты з трона і ўцёк у Полацк.

• Вялікім князем Літоўскім быў абраны малодшы брат Вітаўта Жыгімонт Кейстутавіч (1432-1440).

• Пачалася грамадзянская вайна 1432–1436 гг.).

• Дзяржава фактычна раскалолася на Вялікае княства Літоўскае і Вялікае княства Рускае.

• У 1432 г. Свідрыгайла пацярпеў паражэнне пад Ашмянамі.

• у 1434 г. Жыгімонт выдаў прывілей, якім ураўнаў асабістыя і маёмасныя правы баяр-католікаў і праваслаўных

• У 1435 г. у бітве пад Вількамірам беларуска-ўкраінскае войска Свідрыгайлы, якому дапамагалі крыжакі Лівонскага ордэна, было разбіта польска-літоўскім войскам Жыгімонта.

• У 1436 г. грамадзянская вайна скончылася перамогай Жыгімонта.

• Жыгімонт быў забіты ў выніку змовы ў 1440 г.

• Абранне Казіміра вялікім князем. Агульназемскі прывілей 1447 г.
  і яго значэнне.

• У 1440 г. паны- рада ВКЛ выбралі вялікім князем літоўскім 13-гадовага Казіміра Ягайлавіча (1440–1492)

• вакол яго склалася рада вопытных дзяржаўных дзеячаў, сярод якіх асабліва вызначаўся віленскі ваявода Ян Гаштольд.

• Казімір ліквідаваў унію з Польшчай, умацаваў дзяржаву, зрабіўшы некаторыя ўступкі праваслаўным.

2. Абранне Казіміра вялікім князем. Агульназемскі прывілей 1447 г. і яго значэнне.

• ва ўрачыстых цырымоніях з нагоды абрання Казіміра Ягайлавіча вялікім князем удзельнічалі і смаленскія баяры

• Калі ж яны вярнуліся ў Смаленск, "чорныя людзі" не захацелі ўпусціць іх у горад.

• войска вялікага князя літоўскага двойчы ўвосень 1440 г. прыступала пад Смаленск.

• Лаяльнасць смалян Казімір Ягайлавіч забяспечыў устаўной граматай, якая замацоўвала мясцовыя нормы і звычаі.

• У Смаленску намеснікам вялікага князя літоўскага стаў Андрэй Саковіч.

• Пасля замірэння Смаленска спыніліся вялікія хваляванні ў Полацку, Віцебску, Мсціславе.

• На мяжы 1441-1442 г. жамойты ўрэшце прызналі Казіміра вялікім князем, а Вільня ў сваю чаргу - іх аўтаномію.

• Казімір выдаў жамойтам прывілей з пацвярджэннем іх статусу, іх старасты і цівуны сталі выбарнымі.

• Па ініцыятыве паноў-рады, якая дзейнічала ад імя Казіміра, былі наладжаны добрыя адносіны з Тэўтонскім ордэнам.

• Увесну 1443 г. Свідрыгайла прызнаў вяршэнства Казіміра, а Валынскае княства было пакінута Свідрыгайлу пажыццёва

• У пачатку 1444 г. літоўскае войска на чале з Казімірам выступіла супраць Мазовіі, якая захапіла Падляшша і вярнула яго ў склад ВКЛ

• Былі адроджаны сяброўскія адносіны з Ноўгарадам і Псковам, заключаны саюз з Малдовай.

• Увесну 1444 г. Літва падтрымала Ноўгарад, якому пагражаў Лівонскі ордэн. Лівонцы пакляліся не парушаць міру.

• ВКЛ захоўвала ўплыў на Крымскае ханства

• У 1447 г. са згоды паноў-рады ВКЛ Казімір Ягайлавіч быў абраны каралём польскім

• Заключаная унія ВКЛ з Польшчай мела персанальны характар: вялікі князь літоўскі адначасова з'яўляўся і каралём польскім

• агульнага манарху прыходзілася лічыцца і з польскімі, і з літоўскімі саслоўнымі інстытутамі

• Прывілей пацвярджаў асабістую свабоду і недатыкальнасць,

• гарантаваў, што за правіннасць павінен адказваць толькі сам вінаваты, а не іншы.

• Баярам быў дазволены выезд за мяжу дзяржавы "для набыцця лепшага шчасця, або ўчынкаў рыцарскіх", але не ў "непрыяцельскую краіну".

• Пацверджаны прывілеі баярам на маёнткі, выдадзеныя папярэднімі вялікімі князямі, права на продаж і абмен маёнткаў.

• вызваленне сялян баярскіх маёнткаў ад дзяржаўных натуральных і грашовых павіннасцей, за выключэннем пабудовы і рамонту замкаў.

• У прывілеі зафіксаваны дагавор вялікага князя з феадаламі, што ён, як і яны, не будзе прымаць у свае маёнткі збеглых сялян, а вяртаць уцекачоў назад да свайго пана.

• вялікі князь перадаваў сваё права судзіць сялян і іншых падданых самім баярам (права судовага імунітэту).

• З гэтага часу феадал станавіўся адзіным суддзёю сваіх падданых, што вяло да яшчэ большай іх залежнасці.

• Прывілей гарантаваў баярам, што землі і дзяржаўныя пасады ў ВКЛ будуць атрымліваць толькі ўраджэнцы ВКЛ.

• Вялікі князь таксама ўрачыста абяцаў бараніць незалежнасць дзяржавы і яе тэрытарыяльную цэласнасць.

• 1449 г. ВКЛ і Маскоўскае княства заключылі дамову, якая размежавала сферы ўплыву абедзвюх краін

• Ноўгарад і Пскоў былі пакінутыя Маскве, Цвер - Літве

• Дагавор удакладняў мяжу маскоўскіх і літоўскіх уладанняў і фактычна спыніў тэрытарыяльную экспансію ВКЛ на ўсход

3. “Судзебнік” Казіміра IV 1468 г.

• 1468 г. - першы помнік права ВКЛ, вядомы як «Судзебнік» Казіміра IV

• Тэкст Судзебніка напісаны на старабеларускай мове.

• Судзебнік устанавіў адзіныя віды пакаранняў за злачынствы супраць феадальнай уласнасці

• узмацненне феадальнага прыгнёту і пазбаўленне залежных сялян права свабоднага адыходу ад феадала, суровае пакаранне за садзеянне ўцёкам чэлядзі нявольнай і феадальна залежных сялян.

• Паводле Судзебніка забаранялася вызваляць злачынцу ад кары.

• Паводле меркавання І.І. Лаппо Судзебнік і не мог мець агульнадзяржаўнага значэння, мэтай Судзебніка - гэта абмежаванне самавольства намеснікаў Казіміра Ягайлавіча ў Літве.

• Паводле ацэнкі іншых Судзебнік з'яўляўся першым агульнадзяржаўным кодэксам ВКЛ.

• У 1470 г. Казімір Ягайлавіч упершыню пасля каранацыі наведаў Полацк, Віцебск і Смаленск.

• Пастаянная адсутнасць манарха зніжала эфектыўнасць цэнтральнай улады, адмоўна адбівалася на дзяржаўнай палітыцы Вялікага Княства.

• Паны-рада неаднаразова прасілі Казіміра, каб ён або стала знаходзіўся ў межах свайго княства, або згадзіўся на абранне новага гаспадара

• У красавіку 1481 г. была выкрыта змова супраць Казіміра

• Планавалі і забіць караля і яго сыноў падчас палявання

• Міхаіл Алелькавіч і Іван Гальшанскі былі схоплены, а Фёдар Бельскі здолеў уцячы ў Маскву.

• Міхаілу Алелькавічу і Івану Гальшанскаму на адной з плошчаў у Вільне прылюдна адсеклі галовы.

• змова мела вузкадынастычны, а не нацыянальны ці рэлігійны характар,

• яна была змовай невялікай групы князёў - сваякоў кіруючай дынастыі, якія жадалі захапіць уладу.

• Версія змовы князёў як "рух праваслаўнага насельніцтва ў бок далучэння да Масквы" не мае рэальных падстаў