Дэрматамікозы і іншыя мікозы

Дэрматамікозы (трыхафітыя, мікраспарыя) - інфекцыйныя захворванні жывёлы і чалавека, якія характарызуюцца пашкоджаннем скуры і яе вытворных (валасоў, пер’я, кіпцюроў).

• 
  з’яўленнем на скуры рэзка абмежаваных лысін акруглай формы з лушчэннем скуры і абламанымі каля аснавання валасамі – “стрыгучы лішай”;
  
• 
  ці развіццём выразнага запалення скуры і фалікулаў з выдзяленнем серозна-гнойнага экссудату і ўтварэннем тоўстай коркі;
  
• 
  у птушак утвараюцца скутулы і пашкоджваюцца ўнутраныя органы;
  
• 
  адной з формаў трыхафітыі з’яўляецца фавус, пры якім пашкоджваюцца скурныя покрывы, якія характарызуюцца ўтварэннем “фавозных шчыткоў”, развіццём фалікулітаў і разбурэннем сальных і потавых залоз; часцей сустракаецца ў птушак, кошак, сабак, пушных звяроў і чалавека.
  

• 
  матэрыял змяшчаюць у стэрыльную чашку Петры, якую ставяць на цёмны фон; прэпаравальнай іголкай і скальпелем адбіраюць і адрэзваюць патоўшчаныя часткі карэнняў валасоў, пакрытыя белым налётам і лускавінкі скуры, даўжыня якіх павінна складаць 1-2 мм;
  
• 
  некалькі адрэзкаў валасоў і лускавінак (8...10) змяшчаюць на прадметнае шкло ў кроплю 20% NaOH ці KOH, злёгку падаграюць над полымем спіртоўкі да з’яўлення белага арэалу вакол кроплі, пасля чаго дадаюць 1 кроплю цёплага 50%-нага воднага стэрыльнага раствору гліцэрына і пакрываюць покрыўным шклом; мікраскапуюць спачатку з павелічэннем аб’ектыва х10, затым - х40;
  
• 
  для ўзбуджальнікаў трыхафітыі характэрна наяўнасць акруглых спор (артраспор) грыба, якія ўтвараюць чахол вакол корня воласа; споры могуць размяшчацца як зне, так і ўнутры воласа ў выглядзе паралельных радоў;
  
• 
  у лускавінках на ранніх стадыях сустракаецца разгалінаваны міцэлій; споры грыбоў T.verrucosum, T.equinum больш буйныя (2,5...7 да 12 мкм), чым споры ў T.mentagrophytes (2...4 мкм);
  
• 
  элементы T.gallinae размяшчаюцца па даўжыні воласа, але беспарадкава – групамі і ланцужкамі; побач са спорамі ў воласе знаходзяць пухіркі паветра ў выглядзе чорных цяжоў; бачны і кропелькі тлушчу;
  
• 
  для ўзбуджальнікаў мікраспарыі характэрна тое, што артраспоры (1,5...3,5 мкм) беспарадкава размяшчаюцца каля аснавання воласа, бывае што ўтвараюць чахлы на яго паверхні; споры значна пераламляюць святло, шчыльна прылягаюць адна да другой; пры мікраскапіі відаць мазаічнае размяшчэнне спор; зрэдку мазаічнасць не такая заўважная, а ў лускавінках скуры міцэлій разгалінаваны;
  
• 
  знаходжанне міцэлія і спораў дае магчымасць паставіць папярэдні дыягназ на мікраспарыю ці трыхафітыю, а для вызначэння віду патрэбны высеў на пажыўныя асяроддзі.
  

• 
  для люмінісцэнтнага даследавання выкарыстоўваюць ртутна-кварцавыя лампы ПРК-2, ПРК-4, Л-80, ЛД-130 і іншыя люмінісцэнтныя апараты, якія маюць фільтар Вуда;
  
• 
  матэрыял ад хворых адбіраюць у чашкі Петры, апраменьваюць ртутна-кварцавай лампай, і разглядаюць у зацемненым памяшканні;
  
• 
  валасы, скурныя лускавінкі, якія інфіцыраваны ўзбуджальнікам мікраспарыі, даюць характэрнае ізумрудна-зялёнае свячэнне; пры пашкоджанні трыхафітыяй такога свячэння не бывае, але і не ўсе штамы ўзбуджальніка мікраспарыі даюць свячэнне; таму неабходна правесці яшчэ мікраскапічнае і культуральнае даследаванне;
  
• 
  шэрсны покрыў жывёл, апрацаваных зялёнкаю, таксама можа даваць неспецыфічнае ізумрудна-зялёнае свячэнне;
  
• 
  з дапамогай пераноснай ртутна-кварцавай устаноўкі можна даследаваць у зацемненым памяшканні саміх падазроных жывёлаў.
  

Высяваюць карнявыя часткі валасоў і лускавінкі на сусла-агар, асяроддзе Сабура ці на мяса-пептонна-гліцэрынавы агар з 2% глюкозы (МПГА). Высеў праводзяць мікалагічнай іголкаю, канец якой загнуты пад прамым ці тупым вуглом і сплюснуты ў выглядзе лапаткі. Пракаленую іголку спачатку ахалоджваюць, заглыбляючы ў пажыўнае асяроддзе, а затым канцом іголкі дакранаюцца да воласа ці лускавінкі скуры, пераносяць іх на касяк ў прабірку і раскладваюць у 2-3 месцах.

Прабіркі інкубуюць пры 26...28 ^оС на працягу 30 дзён, праглядаючы іх кожныя 3..5 дзён. Забруджаны даследуемы матэрыял перад высевам заліваюць невялікай колькасцю 70^о этылавага спірту і вытрымліваюць у тэрмастаце да яго поўнага выпарвання.

З’яўленне калоній дэрматафітаў магчыма праз 3...5 дзён пасля высеву, але наглядаць за імі трэба на працягу месяца, так як фармаванне характэрных калоній наступае ў розныя тэрміны.

На 10...14 дзень бывае характэрны рост для T.mentagrophytes, T.equinum, M.canis, M.equinum, а для T.verrucosum – на 20...25 дзень. Таму апісанне іх трэба праводзіць менавіта ў гэты перыяд.

Ідэнтыфікацыю віду праводзяць па марфалагічных і культуральных прыкметах:

• 
  T.verrucosum (сінонім Т.faviforme) – асноўны ўзбуджальнік трыхафітыі ў БРЖ, буйвалаў і паўночных аленяў. Культуры развіваюцца марудна, рост заўважны на 5...7 дзень. На 15 дзень на МПГА утвараюцца акруглыя белаватыя сцелючыеся калоніі 10...15 мм у дыяметры;
  
• 
  пры мікраскапіі відаць шматлікія акруглыя артраспоры да 6 мкм у дыяметры і адзінкавыя мікраканідыі;
  
• 
  пры перасеве на сусла-агары да 20...25 дня ўтвараюцца белыя, шэраватыя ці жаўтаватыя, скураныя, скурана-аксаміцістыя ці аксаміцістыя калоніі, плоскія ці ўзвышаныя, роўныя ці бугрыстыя, якія маюць дыяметр 5...8 мм;
  
• 
  мікраканідыі авальныя, грушкападобныя 1...3 х 2...8 мкм, макраканідыі падоўжаныя, булавападобныя 3,5...8 х 20...50 мкм з 3-4 перагародкамі; хламідаспоры акруглыя, дыяметрам 5...15 мкм, міцэлій 3...6 мкм, ніжні бок калоній неафарбаваны;
  
• 
  на агары Сабура скурыстыя калоніі, падобныя да гузіка ў цэнтры, урастаюць у глыбіню пажыўнага асяроддзя;
  
• 
  штамы T.verrucosum патагенныя для чалавека і лабараторных жывёл.
  
• 
  T.verrucosum var. autotrophicum – узбуджальнік трыхафітыі ў авечак. Першасныя культуры растуць хутка. Калоніі на МПГА рыхлыя, воскападобныя, маюць дыяметр 10...20 мм; фарміруюць хламідаспоры акруглай формы дыяметрам 10...22 мкм, таўшчыня міцэлію 4...12 мкм, артраспоры 4...12 мкм акруглай формы;
  
• 
  на сусла-агары на 20...25 суткі рост замаруджваецца; фармуюцца воскападобныя карычневыя са слабым ростам, светла шэрыя, пушыстыя ці слабапарошыстыя, тонкія і далікатныя пушыстыя калоніі;
  
• 
  мікраканідыі адзінкавыя, авальныя, грушкападобныя, 5...10 мкм, макраканідыі выцягнутыя, часта захоўваюць “ножку”, 25...30 мкм, з 1...4 перагародкамі, хламідаспоры акруглыя канцавыя ці інтэркалярныя да 4...5 мкм;
  
• 
  міцэлій і тонкі і тоўсты, на ім праглядваюцца ўздуцці;
  
• 
  змяненне афарбоўкі асяроддзя з сарбітам дазваляе дыферэнцыраваць T.verrucosum ад T.verrucosum var. autotrophicum, T.mentagrophytes, T.equinum;
  
• 
  T.mentagrophytes (сін. T.gypseum) – узбуджальнік трыхафітыі ў пушных звяроў, трусоў, марскіх свінак, мышападобных грызуноў, радзей у коней і БРЖ;
  
• 
  характэрны інтэнсіўны рост, да 14 дня фарміруе на Сабура плоскія, роўныя, белыя, жаўтаватыя і ружовыя калоніі, якія пакрываюць усю паверхню касяку; зваротны бок калоній жаўтавы ці ружовы; міцэлій роўны, разгалінаваны 0,7...3 мкм, сустракаюцца спіралепадобныя і кольцападобныя заканчэнні гіфаў;
  
• 
  мікраканідыі акруглыя, авальныя дыяметрам 2...4 мкм; артраспоры адсутнічаюць; макраканідыі ўтвараюцца пры дабаўленні ў пажыўнае асяроддзе стэрыльных валасоў; яны цыліндрычныя з закругленымі канцамі, маюць да 5 перагародак памерам 5...10 х 30...50 мкм;
  
• 
  на сусла-агары калоніі белыя, жаўтаватыя, пляскатыя, роўныя, мучністыя, зярністыя і аксаміцістыя; зваротны бок жоўты ці чырвона-аранжавы; марфалогія мікра- і макраканідый такая ж, як і на Сабура; спецыяльныя патрабаванні да роставых рэчываў адсутнічаюць; узбуджальнік патагенны для лабараторных жывёл і чалавека.
  
• 
  T.equinum выклікае развіццё трыхафітыі ў коней. Да 14-га дня на агары Сабура фарміруе белыя, пушыстыя, пляскатыя калоніі 10-15 мм у дыяметры. Зваротны бок жоўты, ружаваты. На сусла-агары калоніі белыя, аксамітныя, пляскатыя, гладкія ці радыяльнападобныя. Зваротны бок жаўтаваты ці чырванаваты. Марфалогія на сусла-агары і агары Сабура ідэнтычная. Міцэлій разгаліноўваецца, у шырыню мае 1...3 мкм, на ім выяўляюцца інтэркалярныя хламідаспоры 3...4 х 5...10 мкм, часам сустракаюцца спіральныя і кольцападобныя заканчэнні гіф. Мікраканідыі шматлікія, авальныя, акруглыя, грушкападобныя, булавападобныя на тонкіх кароткіх ножках па баках міцэлія 1..3 х 3...7 мкм. Макраканідыі маюць булавападобную форму з тупым знешнім канцом, з 3...4 перагародкамі і гладкімі тонкімі сценкамі памерам 3...7 х 15...45 мкм. Маюць спецыяльныя патрабаванні да роставых рэчываў – залежаць ад трыптафана, нікатынаміда, нікатынавай кіслаты. Патагенныя для лабараторных жывёл.
  
• 
  T.gallinae ( сіноном - Achorion gallinae) – узбуджальнік трыхафітыі ў птушак (фавуса, паршы). Расце марудна, рост пачынаецца з 4...5 дня. Маладыя калоніі на Сабура гладкія, аксамітныя, белыя. Пазней яны становяцца складкавыя, мучністыя, маршчыністыя, падобныя на губку, крашкаватыя. Калоніі бываюць ружовага, ружова-чырвонага ці малінавага колеру. Пігмент праяўляецца пры тэмпературы да 30^оС, а ў перасеяных культурах часта адсутнічае. У маладых культурах міцэлій тонкі 1,5...2 мкм, у выглядзе сегментаў. Сустракаюцца грабеньчыкавыя ўтварэнні ў выглядзе рога паўночнага аленя, кандылябраў, хламідаспоры, верацёнападобныя ўздуцці. Міцэлій спелых культур мае ў дыяметры каля 5 мкм і складаецца з ланцужкоў клетак, розных па пазмеры і форме. Макраканідыі 1...6 клеткавыя, мікраканідыі грушкападобныя памерам ад 3,5 да 5 мкм.
  
• 
  M.canis (сінонім М.lanosum) выклікае мікраспарыю ў кошак, сабак, трусоў, пушных звяроў і коней. Першапачатковыя культуры M.сanis падраздзяляюцца на два тыпы:
  
• 
  характэрныя калоніі, якія хутка растуць і патагенныя для лабараторных жывёл;
  
• 
  дробныя, радыяльна-складкавыя цёмна-карычневыя скурыстыя калоніі, якія растуць марудна, слабапатагенныя для лабараторных жывёл, часцей выдзяляюцца ад коней і таму многія даследчыкі адносяць іх да М.equinum. Антыгенныя даследаванні штамаў M.сanis і М.equinum паказалі, што яны блізкія па структуры бялкоў. Да 14 дня на сусла-агары і агары Сабура фарміруюцца рыхлапушыстыя, шэравата-белаватыя, жаўтаватыя ці бэжавыя калоніі, якія хутка растуць і затым становяцца мучністыя, зрэдку бугрыстыя ці з неглыбокімі радыяльнымі складкамі. Міцэлій роўны, разгалінаваны, нераўнамерна патоўшчаны, бамбукападобны, мае грабеньчыкі і вузлаватыя органы, сустракаюцца гіфы з ракеткападобных клетак. Мікраканідыі нешматлікія, акруглыя, грушкападобныя, прадаўгаватыя, памерам 1...3,5 х 3...6 мкм (сустракаюцца і да 120 мкм), шырыня 7...16 мкм. Макраканідыі часцей шматлікія, верацёнападобнай формы, з шыпаватай двухконтурнай абалонкай ці варсістыя, складваюцца з 4...12 клетак. У спелых культурах сустракаюцца акруглыя, інтэркалярныя хламідаспоры, якія маюць у дыяметры 8...12 мкм. Спецыяльных патрабаванняў да пажыўных асяроддяў для M.сanis не заўважана. Але для дыферэнцыяльнай дыягностыкі M.сanis ад іншых зоаантрапанозных дэрматафітаў выкарыстоўваюць іх здольнасць асіміляваць маніт і сарбіт. Акрамя таго, рост M.сanis на бульбяным асяроддзі адрозніваецца ад іншых дэрматафітаў тым, што ён дыфундуе ў пажыўнае асяроддзе чырвоны пігмент.
  
• 
  M.gipseum - выклікае мікраспарыю ў свіней. Расце хутка. На сусла-агары дае пляскатыя, з узростам мучністыя, няправільна складкавыя калоніі, якія маюць значныя мучніста-аксамітныя зубчыкі па перыферыі. Лабараторныя штамы няправільна складкавыя, мучністыя без перыферыйнай зоны. Колер калоній жаўтаваты, светла карычневы, карычневы, зваротны бок у іх жаўтавата-карычневы. Міцэлій ракетападобны, мае шматлікія, шматклеткавыя макраканідыі 8...12 х 30...50 мкм, адзінкавыя ці размешчаныя групамі. Мікраканідыі бакавыя 3...5 х 2,5...3,5 мкм. Мікраканідыі могуць і не выяўляцца.
  
• 
  M.nanum з’яўляецца варыянтам M.gipseum. Культуральныя ўласцівасці і прыкметы ў іх падобныя.
  

Імунітэт. Існуюць прэпараты для вакцынацыі:

• 
  ТФ-130 (ВІЭВ) і сухая вакцына ЛТФ-130 (ВІЭВ) – супраць трыхафітыі БРЖ (утрымлівае атэнуяваны штам Trichophyton verrucosum (Vavilforme);
  
• 
  вакцына СП-1 супраць трыхафітыі коней (са штама T.equinum)
  
• 
  вакцына Трыхавіс (ВІЭВ) сухая супраць трыхафітыі авечак са штама T.verrucosum (варыянт аўтатрофікум);
  
• 
  вакцына МЕНТАВАК супраць трыхафітыі пушных звяроў і трусоў – рыхтуюць з культуры T.mentagrophytes;
  
• 
  вакцына МІКАЛАМ супраць трыхафітыі і мікраспарыі платаядных жывёл, нутрый і трусоў;
  
• 
  вакцына Полівак-ТМ – інактываваная вакцына супраць дэрматафітозаў сабак, уключае 8 відаў іразнавіднасцяў грыбоў родаў Trichophyton і Microsporum;
  
• 
  вакцына ВАКДЭРМ супраць дэрматафітозаў – прызначаецца для барацьбы з мікраспарыяй і трыхафітыяй сабак, кошак, пушных звяроў і трусоў (рыхтуюць з высокаімунагенных штамаў Microsporum canis, M.gypseum і T.mentagrophytes.
  

Род: Candida

Віды: С.albicans, C.tropicalis, C.crusei і іншыя, іх звыш 160 відаў.

Успрыімлівыя: птушкі (асабліва маладняк), парасяты (афтозны стаматыт і энтэрыт), цяляты і жарабяты; у кароў пашкоджваюцца лёгкія і вымя; да кандыдамікозу ўспрыімлівы і чалавек, асабліва грудныя дзеці.

• 
  плёнкі (саскрэбы) са склізістай абалонкі ротавай поласці, ад кароў – малако з пашкоджанай долі вымені; пасмяротна робяць саскрэбы са склізістай страўнікавага тракту, а таксама адбіраюць кавалкі пашкоджаных органаў; трупы птушак і дробных жывёл накіроўваюць цалкам.
  

• 
  для даследавання на прадметнае шкло наносяць кроплю Люголя ці 1 %-ны раствор метыленавай сіні і ўносяць невялікую колькасць даследаванага матэрыялу (ці культуры). Кроплю накрываюць покрыўным шклом і мікраскапуюць з выкарыстаннем аб’ектываў х40 і х90. Можна падрыхтаваць фіксаваныя прэпараты і афарбаваць іх па Граму. Усе мікраскапічныя грыбы грамстаноўчыя.
  

• 
  у патматэрыяле – дрожджападобныя круглыя і авальныя клеткі, якія пачкуюцца, 2,5...6 мкм у дыяметры;
  
• 
  у культуры ўтварае септаваны (шматклеткавы) псеўдаміцэлій, які распадаецца на бластаспоры;
  
• 
  грамстаноўчыя (выразна бачны структурныя элементы клеткі).
  

• 
  матэрыял перад высевам на пажыўныя асяроддзі апрацоўваюць 0,5%-м растворам фенолу ці фармаліну, а да пажыўнага асяроддзя дадаюць пеніцылін і стрэптаміцын (для выключэння росту бактэрыяльнай флоры);
  
• 
  праводзяць высеў на асяроддзе Сабура, сусла-агар ці агар (МПА) з дабаўленнем 2% глюкозы (для ачысткі ад бактэрыяльнага забруджвання можна выкарыстоўваць асяроддзі з рН 2,5...3,0);
  
• 
  культывуюць пры 37^оС;
  

• 
  рост калоній адзначаюць праз 2...4 сутак;
  
• 
  сярэдняй велічыні гладкія ўтварэнні на паверхні асяроддзя, часам з радыяльна размешчанымі промнямі, вершкападобнага крэмавага колеру;
  
• 
  калоніі ўрастаюць у глыбіню асяроддзя; сустракаюцца як S-, так і R-калоніі;
  
• 
  у вадкіх пажыўных асяроддзях кандыды растуць у выглядзе густога крашкаватага асадку; утвараюць прысценкавае кальцо.
  

• 
  выкарыстоўваюць высеў на асяроддзі з глюкозай, фруктозай, манозай, мальтозай, галактозай, цукрозай, рафінозай, левулёзай і індыкатарам Андрэдэ; ферментатыўная здольнасць у адносінах да вышэй названых вугляводаў неаднолькавая ў розных відаў.
  

Cryptococcus farciminosus (сінонім Histoplasma farciminosus).

• 
  мікраскапію прэпаратаў мазкоў з гнойнага экссудату;
  
• 
  культываванне на пажыўным асяроддзі высевам з гною (даецца вельмі цяжка);
  
• 
  біяпроба не выкарыстоўваецца, так як лабараторныя жывёлы не адчувальны да крыптакока;
  

у культуры і ў патматэрыяле марфалогія розная:

• 
  у арганізме – форма яйкападобная, эліпсоідная, форма дражджавой клеткі з добра заўважнай двухконтурнай абалонкай; даўжыня клеткі 3...5 мкм, шырыня 2...3 мкм. Часцей мікраскапуюць натыўны і неафарбаваны матэрыял – вільготны матэрыял з гною, накрываюць покрыўным шклом. Натуральны колер цытаплазмы светла-сіня-зялёны, які нагадвае колер марской вады. Унутры клеткі бачны 3...4 гранулы, зярняткі, якія асабліва добра бачны ў прэпаратах, афарбаваных па Граму ці па Раманоўскаму-Гімзу;
  
• 
  у мазках з культуры формы дражджавых клетак не сустракаюцца; не ў жывым арганізме крыптакок развіваецца ў міцэліяльнай форме; міцэлій септаваны, галінасты, шматклеткавы; размнажаецца хламідаспорамі;
  
• 
  атрымаць першасную культуру крыптакоку з патматэрыялу вельмі цяжка, але калі вырастае, то пры наступных перасевах лёгка падтрымліваецца на МППА, глюкоза-гліцэрынавым МПА (вугляводы па 2...2,5 %). Можна выкарыстоўваць агар Сабура. Рост калоній з’яўляецца праз 10...12 сутак;
  
• 
  спачатку яны дробныя, затым павялічваюцца і ўзвышаюцца над паверхняй асяроддзя, складкавыя, крэмавага колеру, сухія. Афарбоўка паступова цямнее, становіцца карычневай.
  

Мікраскапічнае даследаванне: выкарыстоўваюць свежаафарбаваныя прэпараты з экссудату, гранулёматозных ачагоў, папярэдне апрацаваных у кроплі 10%-нага раствору NaOH ці лактафеноле. Разглядваюць пад покрыўным шклом. У прэпараце знаходзяць шматлікія септаваныя гіфы міцэлію, а часам і органы спораносьбіцтва.

Робяць высевы для выдзялення грыба на асяроддзе Чапека ці агар Сабура, крывяны, мазгавы ці кукурузны агар, МПА (рН 5,5-6,5) у прабірках. Пры наяўнасці гранулёматозных пашкоджанняў высевы робяць у бактэрыялагічныя чашкі.

Частку пашкоджанай тканкі абпальваюць над полымем гарэлкі і нажніцамі вырэзваюць з сярэдзіны невялікія кавалкі, якія раскладваюць на паверхню асяроддзя і культывуюць пры 37^оС. Калоніі з’яўляюцца на 2-3 дзень.

Яйкі папярэдне даследуюць на аваскопе для вызначэння пашкоджаных участкаў. Затым апрацоўваюць спіртам, ускрываюць і участкі са зменамі, а таксама жаўток і бялок высяваюць у бактэрыялагічныя чашкі. Пры 37^оС на трэці суткі з’яўляецца характэрны рост і споранашэнне грыбоў-узбуджальнікаў аспергілёзу.

Для дыягностыкі аспергілёзу можна выкарыстоўваць рэакцыю імунаэлектрафарэзу, ЭЛІЗА-тэст, РІФ, РЗК.

• 
  пашкоджаныя ўчасткі органаў і тканак.
  

Мікраскапія прэпаратаў, якія выдзелены з патматэрыялу для даследавання на мікозы, абумоўленыя грыбамі родаў Aspergillus, Mucor, Penicillium праводзяць у два этапы:

• 
  даследуюць пад мікраскопам калоніі на месцы іх росту (у чашцы Петры), вызначаючы размяшчэнне канідыяносцаў і спор, наяўнасць ці адсутнасць паветранага міцэлію, агульную будову канідыяноснага апарату;
  
• 
  вывучаюць пад мікраскопам элементы грыба ў прэпараце “раздушаная кропля”.